Blog: alles is er al; als je maar goed luistert

Voor haar deeltijdstudie HBO Theologie deed Valente-directeur Esmé Wiegman praktijkonderzoek naar zingeving, als onderdeel van haar stage bij RIBW Overijssel. In deze blog deelt ze haar bevindingen.

‘Afgelopen jaar heb ik praktijkonderzoek gedaan bij RIBW Overijssel, vanuit de onderzoeksvraag: Hoe kan de zorgpraktijk verrijkt worden met meer aandacht voor zingeving? Het onderzoek leverde inzicht op in thema’s waar spanning op zit. Bij de presentatie van mijn onderzoek kreeg ik de vraag of de Steunend Relationeel Handelen (SRH)-methodiek, waarin het draait om positieve gezondheid, bijdraagt aan de spanning tussen ‘doen’ en ‘zijn’. Een indringende vraag die ik voorzichtig bevestigend heb beantwoord.

De begeleiding is veel op ‘doen’ gericht. Aandacht voor zingeving en presentie vraagt om ‘er zijn’. Een te beperkte interpretatie van positieve gezondheid kan leiden tot een te smal perspectief en te weinig ruimte om stil te staan bij het lijden en het daar bij uit kunnen houden. 

Zingeving in de zorg

De reden waarom ik Theologie ben gaan studeren, naast mijn werk als directeur van Valente, is mijn gegroeide belangstelling voor zingeving in de zorg. Die belangstelling is ontstaan toen ik woordvoerder zorg was in de Tweede Kamer. Ik maakte kennis met de palliatieve zorg, waar zorg voor zingeving onlosmakelijk verbonden is met de lichamelijke, psychische en sociale zorg gedurende de laatste levensfase. 

Maar waarom zou je zingeving alleen een plek geven in de levenseindezorg? Terecht is zingeving opgenomen in de SRH-methodiek en als een van de tien leefgebieden in Krachtwerk, de basismethodiek die door de Vrouwenopvang en voor een groot deel in de Maatschappelijke Opvang wordt gebruikt. Er zijn tal van momenten in het leven te noemen waarin levensvragen levensgroot opdoemen en medische zorg alleen geen of onvoldoende uitkomst biedt. In de langdurige intramurale ouderenzorg en gehandicaptenzorg is de geestelijk verzorger een vertrouwde zorgverlener geworden. In de Valente-sector niet.  

Mijn studie bood een uitgelezen kans om stage te lopen en onderzoek te doen bij een van de leden van Valente: bij RIBW Overijssel. Deze organisatie ondersteunt mensen met een psychische kwetsbaarheid op het gebied van wonen, werken en welzijn, zodat ze hun dagelijks leven zo veel mogelijk zelf vorm kunnen geven. Worden wie je bent, is het motto. Dat kan als je ten diepste weet wie je bent. 

Alledaagse en existentiële zingeving

De tijd die ik daar doorbreng als stagiair en onderzoeker heeft veel weg van pionieren en ontdekken. Cliënten en medewerkers vragen naar mijn studie en het doel van mijn stage. ‘Kom je hier zingeving brengen?’ vroeg een cliënt aan mij. Nee, ik kan geen zin en zingeving brengen. Ook niet met onderzoek. Het is wel mogelijk te onderzoeken hoe mensen in de organisatie zin ervaren en hoe kan worden bijgedragen aan bewustwording en verdieping van gespreksvoering. Door de presentie-theorie van (de theoloog) Andries Baart als spirituele vaardigheid in te zetten tijdens contactmomenten, kun je die verdieping aanbrengen.

Alledaagse zingeving, waarin het draait om een zinvolle invulling van de dag en het stellen van doelen, is van groot belang als je herstelondersteunend bezig wilt zijn. Hoe mooi is het om verdieping aan te kunnen brengen in aandacht voor ‘existentiële’ zingeving: de grote levensvragen over hoop en wanhoop, vertrouwen, kracht, troost en moed. Dit vraagt niet eens zozeer heel veel extra tijd van medewerkers, maar vooral bewustwording en aandacht voor deze thema’s in je eigen leven: wie ben ik ten diepste? Wat drijft mij? Welke waarden vormen de basis van mijn bestaan? Wat raakt mij? Wat houdt mij gaande? Alles is er al; als je maar goed luistert. Vanuit deze bewustwording ontstaat er ruimte voor ontmoeting en contact met de ander, waar soms helemaal niet zoveel tijd en woorden voor nodig zijn.

Ruimte om te luisteren

‘Dat moment in de tuin…’, zei een cliënt een paar weken later tegen mij over een eerdere ontmoeting en voor mijn gevoel een gesprek van niks. Voor haar was het een betekenisvol moment van aandacht geweest. Het luisteren naar haar vraag of er uit zoveel slechts iets goeds kan voortkomen, was voldoende. Ik hoefde geen antwoord te geven. Dat kon ik natuurlijk ook helemaal niet. Ruimte geven aan deze vraag en haar zelf op zoek laten gaan naar het antwoord is de weg.  

Binnen de palliatieve zorg zijn modellen ontwikkeld waarin zingeving en zorg met elkaar verbonden zijn. Deze modellen zouden kunnen worden geïntegreerd in de SRH-methodiek en in andere krachtgerichte methodieken. Dit zal helpen de spanning tussen ‘doen’ en ‘zijn’ te doorbreken. Op het gebied van zingeving zijn dingen vaak lastig meetbaar, maar wel weetbaar. 

Mijn studie zit er bijna op. Mijn belangstelling voor zingeving zal blijven. ‘Ga je er binnen Valente nog wat mee doen?’, vroeg een onderzoeker aan mij. Wie weet. Als leden belangstelling hebben, ben ik vanuit het van-voor-door principe graag bereid wat te betekenen. Het mooie daarbij is: alles is er al; als je maar goed luistert.’

Esmé Wiegman-van Meppelen Scheppink
4e-jaars deeltijdstudent HBO Theologie
directeur Valente 

Meer lezen? Je leest hier alle blogs over de stage van Esmé.