Als we samen kwetsbaar zijn, zijn we samen één

Wat leert de coronacrisis ons over kwetsbaarheid en kracht van mensen met ernstige psychische problemen? Net als berichtgeving over ouderen wordt in de media vooral de toenemende kwetsbaarheid benadrukt. Niet ten onrechte, maar geldt dit voor al die mensen? Is er ook een andere kant?

Dit artikel is geschreven door Paola Buitelaar, ervaringsdeskundig beleidsadviseur bij Valente & RIBW Brabant, en Louise Olij, directeur bij HVO-Querido.

Als je al langdurig worstelt met ernstige psychische problemen is de huidige coronatijd een enorme uitdaging. Was eenzaamheid bij mensen die beschermd wonen al een bekend probleem, dan wordt het er niet beter op door stop of vermindering van dagbestedingsprojecten en inloopmogelijkheden. De signalen nemen toe dat passende behandeling en contact met begeleiding afneemt of meer op afstand gaat. De sociale isolatie en de vele onrustbarende mediaberichten kunnen angst oproepen, kwetsbaarheid verergeren, leiden tot meer verwaarlozing, verwarring of middelengebruik.

Het coronavirus confronteert, reflecteert en geeft ons inzicht. Want juist als je kwetsbaarder bent is er moed en veerkracht voor nodig om deze zware tijd door te komen. Dat er ook goede dingen gebeuren wordt te weinig gezien of in beeld gebracht. Het wordt hoog tijd dat we deze kant van de medaille meer gaan zien, benoemen en meenemen in onze toekomst.

Inclusief

In het “oude normaal”, voor de coronacrisis, zagen we kwetsbaarheid en eenzaamheid vooral bij ‘de ander’. Voor die ander moeten we zorgen, of zorg organiseren, zoals behandeling, begeleiding of beschermd wonen bieden. We maakten plannen over hoe de kwetsbare personen in de samenleving ’te includeren’. Een samenleving die niet altijd even welkom heet, snel gaat, druk en vol prikkels is, en waar weinig tijd en ruimte is voor saamhorigheid en kwetsbaarheid.

Nu beleeft iedereen een andere realiteit, een met angstgevoelens of gevoelens van onveiligheid. Corona maakt kwetsbaarheid zichtbaar en voelbaar voor en bij ons allen, en maakt heel duidelijk: kwetsbaarheid is echt van ons allemaal. Die inclusie van kwetsbaarheid verandert ons denken over onszelf en de over de ander en dat is spannend, maar biedt tegelijkertijd veel kansen.

Nu we samen kwetsbaar zijn, lijkt ‘wij en zij’ naar de achtergrond te verdwijnen. De samenleving waar mensen met een psychische kwetsbaarheid soms niet vanzelfsprekend hun plek vinden, komt nu juist naar ons toe. Bedrijven die goederen, bloemen of maaltijden willen geven, buren en familieleden die nu juist meer contact zoeken. Vrijwilligers die zich aanmelden in de zorg. Het laat zien dat mensen willen geven, iets voor de ander willen betekenen. En dat is wederzijds. Vanuit gezamenlijke kwetsbaarheid ontstaat saamhorigheid en we worden ons ervan bewust hoe belangrijk echt contact is, van mens tot mens – en laat dat nu juist zo belangrijk zijn om je thuis te voelen in een samenleving als je het psychisch extra zwaar hebt.

Allemaal kwetsbaar

Samen werken aan inclusie kan dus wel! Niet alleen lijkt er meer wederzijds begrip en inlevingsvermogen te ontstaan. Praten over eenzaamheid ‘normaliseert’ en het taboe kan eraf. ‘Was ik vroeger alleen eenzaam, nu zijn we dat allemaal’. Dat maakt minder kwetsbaar ten opzichte van de ander. Laten we deze openheid en het begrip zo houden, en ook de onderlinge samenhorigheid die we nu zien.

Een positieve uitwerking die we zien is de opleving van creativiteit die er nodig is om begeleiding op afstand vorm te geven. Niet alleen medewerkers in de zorg bedenken nieuwe oplossingen, maar ook de cliënten zelf voelen ruimte om meer initiatief te nemen. Vaker kort belcontact, vaker een kaartje of een aardigheidje in de brievenbus, versnelde inzet van digitaal contact, online leefstijlprogramma’s; plotseling is daar ruimte voor. Hierdoor wordt duidelijk zichtbaar dat daarin veel meer mogelijk is dan wij denken. Ook dit vraagt veel veerkracht van de mensen die hier mee te maken hebben, en dat lukt! De energie, de waardering voor elkaar en de nieuwe oplossingen die zo ontstaan zijn goud waard. Ook al blijft de behoefte aan ‘echt contact’ natuurlijk evengoed bestaan.

De coronacrisis leert ons ook dat wellicht niet iedereen gebaat is bij meer zorg en professionele ondersteuning. We zien dat de samenleving vertraagt door de coronamaatregelen en veel minder prikkels geeft om te verwerken. Voor mensen met een psychische kwetsbaarheid kan dit ook positief uit pakken. In plaats van te moeten participeren in een te drukke samenleving die lastig is om bij aan te sluiten is er nu ruimte in een maatschappij waarin gedeelde kwetsbaarheid en betrokkenheid vanuit de samenleving en buurten meer vanzelfsprekend zijn.

De vraag is of het probleem niet meer lag bij onze veel te snelle maatschappij, in plaats van een aansluitingsprobleem bij mensen met een psychische kwetsbaarheid. En laten we eerlijk zijn: een samenleving met minder druk en meer ruimte voor echt menselijk contact komt ons allemaal ten goede.