Barbara Godwaldt over aanpak femicide: ‘Stel psychisch geweld expliciet strafbaar’
Sinds de partnermoord op haar zus Gea zet Barbara Godwaldt zich met hart en ziel in om femicide hoog op de politieke en maatschappelijke agenda te krijgen en te houden. Valente interviewde haar in aanloop naar de lancering van het landelijk Plan van aanpak Voorkomen femicide. Wat zijn voor haar de belangrijkste speerpunten?
Stel psychisch geweld expliciet strafbaar
‘Eén van de waarschuwingssignalen die aan femicide vrijwel altijd voorafgaat, is psychisch geweld. In het huidige Nederlandse strafrecht wordt dit niet adequaat strafbaar gesteld. Het expliciet strafbaar stellen van psychisch geweld is in mijn ogen noodzakelijk.
Bepaalde vormen van psychisch geweld vallen onder verschillende artikelen in de Nederlandse strafwet. Stalking en bedreiging bijvoorbeeld. Maar als het gaat het om een mix van zaken als iemand isoleren van familie en vrienden, vernedering en bedreiging, worden deze zaken als losse, niet strafbare incidenten beschouwd, en wordt het patroon van psychisch geweld niet herkend.
Pogingen om het binnen bestaande wetgeving te regelen, kosten te veel tijd en mensenlevens. Psychisch geweld in een relatie kan leiden tot femicide. Femicide is een high impact crime en zou als zodanig éxpliciet in het strafrecht moeten staan. Daarnaast moeten opleidingen meer aandacht besteden aan femicide en alles wat daaraan voorafgaat, zoals psychisch geweld, zodat we advocaten, rechters en politie opleiden die adequaat kunnen handelen een bijdragen aan het terugdringen van geweld tegen vrouwen.’
Geef nabestaanden een grote rol in het plan van aanpak femicide (VWS)
‘Zelf vind ik wetenschap, professionals vanuit het werkveld, en ervaringsdeskundigen de gouden driehoek voor onderzoek. Nabestaanden zijn die ervaringsdeskundigen. Ze hebben ondervonden waar het mis ging en waar er verbetering nodig is. Ze zijn bereid om het ergste wat ze mee konden maken in te zetten om anderen te helpen, en dat terwijl ze er zelf geen profijt meer van kunnen hebben. In het nieuwe aanpakplan is het belangrijk om deze gouden driehoek te behouden omdat we zo kunnen horen waar verbetering tot stand is gekomen en waar niet. Als ik soms onderzoek lees waar de doelgroep niet geïnterviewd is, kom ik soms tot de conclusie dat hun ervaring anders geïnterpreteerd wordt. Dit gaat ten koste van de oplossing.
Ik vind wel dat we hen niet alleen moeten vragen waar ze vastlopen of -liepen, maar ook hulp moeten bieden op die punten. Dat wordt nog wel eens vergeten.’
Kom in actie. Hoe dan ook.
‘Sinds 2020 zet ik me in om aandacht te vragen voor femicide. In samenwerking met anderen stelde ik in 2023 een aanpakplan femicide op, met 12 concrete actiepunten waar actief op is gereageerd op het aanpakplan wat ik geschreven heb. Het heeft flink meegeholpen om politieke en maatschappelijke aandacht voor femicide te krijgen. Er waren al veel professionele instellingen, advocaten en wetenschappers met dit onderwerp bezig. Juist die samenwerking maakt in mijn ogen dat we gehoord worden. Al deze diverse invalshoeken blijken veelal dezelfde oplossingen aan te dragen. Gezamenlijk dan ook aan de bel trekken, helpt om beter gehoord te worden.
Vrij kort na het aanbieden van het aanpakplan is er een rondetafelgesprek over femicide geweest, waar ik het plan verder kon presenteren, uitleggen en verdedigen samen met vele anderen. In het plan dat nu aan de Tweede Kamer gepresenteerd gaat worden door de ministeries komen ook veel punten uit ons plan naar voren. Toch mag het voor mij sneller, pittiger en praktischer. Ik heb altijd voor mezelf gewerkt en ben daarbij gewend: als je niet snel to the point komt, gaat dat je kosten. Hier is dat ook zo, alleen raakt het niet te plannenmakers maar slachtoffers en nabestaanden. Stroperigheid kost mensenlevens.
Bij het maken van plannen is vaak maar weinig aandacht voor de uitvoering; de focus ligt op ideeën en onderzoek. Als er al zoveel onderzoek gedaan is, kun je beter aan het werk gaan en zo nodig later bijschaven. Hoeveel input heb je nodig om tot actie over te gaan? Je hoeft niet altijd het precieze antwoord te weten. Vooraf schaven en onderzoeken lijkt soms een soort veiligheidstrucje: dan hoeven we onze handen niet te branden. Maar ondertussen brandt de samenleving haar handen wél. Er zijn jaarlijks tientallen slachtoffers minimaal, en dan hebben we alleen nog wat er in kaart gebracht is. Drie jaar onderzoek zonder actie betekent dus: misschien wel meer dan honderd mensenlevens verloren en honderden levens van hun geliefden verwoest. Dat is als nabestaande echt onverdraaglijk.
Wat ik wél een mooie ontwikkeling vind: als media toch het woord gezinsdrama gebruiken, komen daaronder steeds vaker veel reacties van ‘dit heet geen gezinsdrama’. Dan zie je dat de samenleving de media gaat corrigeren. En dat maakt het verschil. Niet wat wij zeggen, maar wat ermee gedaan wordt.’
Regel het wettelijk, maak expliciet bekend – en zorg dat mensen signalen herkennen
‘Ik merk dat er meer aandacht is. Femicide is op de politieke agenda gekomen. Maar de aanpak ervan ligt niet alleen bij wie erover aan het woord zijn, maar ook aan diegenen die ernaar luisteren. Het is niet alleen een probleem voor de partijen die ervoor op de zeepkist staan, maar voor de hele samenleving. Het is belangrijk dat ‘gewone mensen’ geïnteresseerd raken in dit onderwerp, erover nadenken en anders leren kijken: bij mij thuis is wel eens wat, of bij de buurvrouw, bij mijn dochter of bij die.
Hierbij zou het expliciet strafbaar stellen van psychisch geweld ook veel impact kunnen hebben. Neem als voorbeeld alcohol in het verkeer. Mijn ouders vonden vroeger als je iets te veel biertjes had gedronken op een feestje, dat je dat stukje naar huis nog wel kon rijden. Jaren geleden zijn de regels voor alcohol in het verkeer aangescherpt. Intussen vinden alcohol achter het stuur abnormaal. De omgeving zou op dat feestje zeggen: ik bel wel een taxi voor je. Het aantal verkeersdoden is sindsdien drastisch afgenomen. Femicide vraagt ook om zo’n maatregel: regel het wettelijk, maak die wetgeving expliciet bekend – en zorg dat mensen signalen gaan herkennen.’
Niemand wil dit
‘Tijdens het maken van het aanpakplan kwam Hanneke Bakker van Blijf Groep op een bijeenkomst van de nabestaanden die hieraan meegewerkt hebben. Ze onderschreef de punten in het aanpakplan. Dat was de grondslag van de eerste positieve ervaring van samenwerken. Inmiddels werk ik bij Blijf Groep als herstelcoach en adviseur intieme terreur en femicide. Ik doe dit heel graag. Femicide is iets wat niemand in zijn familie wil meemaken. Het is in mijn familie wel gebeurd. Een positieve bijdrage mogen leveren om anderen dit te besparen is met mijn achtergrond het beste en mooiste wat ik kan doen.’
Essa Reijmers, beleidsadviseur bij Valente met femicide in haar portefeuille: ‘Vorig jaar ontmoette ik Barbara en ik ben onder de indruk van wat zij voor elkaar krijgt, van haar enorme doorzettingskracht én kennis. Ik loop al een tijdje mee en toch hoor ik van haar nog altijd zaken die ik niet wist, bijvoorbeeld rondom erfrecht en de afwikkeling met de familie na femicide. Omdat zij van zó dichtbij heeft meegemaakt wat het is om je zus te verliezen, de impact op hun eigen familie dagelijks ervaart én in contact is met andere nabestaanden, is haar rol enorm belangrijk in deze ontwikkeling.’
Lees meer over femicide en de inzet van Valente op dit onderwerp in onze dossierpagina.
Barbara Godwaldt heeft zich gespecialiseerd in femicide en gender gerelateerd geweld. De aanleiding hiervan is de partnermoord waaraan ze haar zus Gea Godwaldt is verloren. Barbara is spreker over dit onderwerp en werkt als herstelcoach en adviseur intieme terreur bij Blijf Groep. Ze heeft in samenwerking met het FNG (Federatie Nabestaanden Geweldslachtoffers) een ‘Aanpakplan femicide’. ontwikkeld. Dit aanpakplan heeft er mede toe geleid dat er een rondetafelgesprek femicide in de Tweede Kamer heeft plaatsgevonden.