Beschermd wonen als je psychisch kwetsbaar bent én doof of slechthorend
Dit artikel is geschreven door een van de leden van Valente: Fonteynenburg
‘Isolement ligt op de loer’
In Zoetermeer is alweer zo’n 16 jaar BW-locatie De Startbaan gevestigd. De Startbaan is één van de specialistische vormen van beschermd wonen. Dit complex van Valente-lid Fonteynenburg bestaat uit 4 wooneenheden, speciaal ingericht voor mensen die een psychische kwetsbaarheid hebben en ook doof of slechthorend zijn. De 11 bewoners, van jong tot oud, zijn uit het hele land afkomstig. Hun begeleiding vraagt om specifieke expertise en een door de jaren gefundeerd kennis- en ervaringsnetwerk. Hier is de auditieve beperking de gemeenschappelijke factor. En deze factor verbindt!
Volwassen cliënten van verschillende niveaus, van heel slim tot verstandelijk beperkt, van jong tot oud, iedereen is welkom. Er zijn kleinschalige woongroepen waar ongeveer 3 tot 5 bewoners samen wonen, werken en leven. Urban is herstelcoördinator en alweer 14 jaar werkzaam bij de Startbaan. Hij vertelt wat er zo bijzonder is aan het begeleiden van deze bewoners.
Uit het isolement
‘De bewoners van De Startbaan verschillen qua achtergrond en psychische kwetsbaarheden behoorlijk van elkaar. Dit vraagt veel van de leden van het team qua begeleiding en expertise, maar het werkt! Onderdeel zijn van de dovencultuur, dat schept bij cliënten een band, ongeacht de andere problematiek. Dit is anders dan in een beschermde woonvorm voor ‘horende’ cliënten.
‘De Startbaan wil dove mensen met een psychische kwetsbaarheid graag uit hun isolement halen. Zij zijn vaak voor een groot deel in zichzelf gekeerd, leven in hun eigen wereldje. Dit geldt ook binnen een woonvorm en binnen de psychiatrie. Het bestaande netwerk van familie en de buurt kijkt vaak vreemd naar hen. De mogelijkheden tot echte verbinding zijn meestal beperkt, los van af en toe een contact via een tolk gebarentaal. Zo missen ze mogelijkheden voor communicatie, liggen onbegrip en misverstanden op de loer en raken ze snel in een isolement. Door hun psychische kwetsbaarheid hebben ze (vaak) ook geen verbinding met anderen binnen de dovenwereld. Ze trekken zich terug in zichzelf en sluiten zich af voor anderen. Dit verergert nogal eens de gevolgen van hun psychische kwetsbaarheid.’
Contact opbouwen
Wanneer een cliënt dan via een verwijzing bij de Startbaan komt wonen, begint de heropbouw van het contact. ‘Door eerst de relatie op te bouwen, het vertrouwen te winnen, krijg je echt contact en ruimte voor de nodige begeleiding. Een eerste stap uit het isolement. De medebewoners spelen ook een rol in de juiste start en vervolg van een goed contact. We proberen ook het onderling contact tussen de cliënten te stimuleren, zo voeren ze samen taken uit, ze wonen in een woongroep, er is interactie, ze hebben overleg met elkaar.’
Gebarentaal als sleutel tot verbinding
Urban weet uit ervaring hoe, onder andere via de gebarentaal een persoon uit een isolement gehaald kan worden: ‘Een goed voorbeeld is Ali. Afgelopen zomer kwam hij wonen bij de Startbaan, nadat hij sinds 2013 in verschillende woonvormen en tehuizen verbleef, met in tussenpozen ook diverse opnames. Helaas was hij op bijna alle plekken tussen horende medebewoners en begeleiders. Hij kon niet communiceren. Zijn familie hield ook enige afstand van hem. Ze wisten niet hoe ze met hem om moesten gaan. Ali vond dit heel erg. Hij zag zijn familieleden zich verder ontwikkelen, trouwen, kinderen krijgen en hijzelf kwam niet verder, het lukte hem niet om vooruit te komen. Hij had nooit de gebarentaal aangeleerd en zo is hij eigenlijk heel erg in zichzelf gekeerd geraakt. De communicatiemogelijkheden waren te beperkt.’
Ali bloeit op
Toen Ali binnenkwam bij de Startbaan is het team meteen begonnen met het aanbieden van een cursus gebarentaal. ‘Ali komt nu steeds vaker uit zijn kamer. Hij bloeit langzamerhand helemaal op, zijn hele persoonlijkheid komt in beeld; hij ervaart zelf de voordelen van de verbinding met anderen. Hij heeft steeds meer contact met andere cliënten hij blijkt juist een heel sociaal persoon te zijn, iets dat eerder niet zo duidelijk naar voren kwam.’
Bijzondere mix
Het team van de Startbaan probeert zo goed mogelijk per bewoner te kijken welke doelen er gesteld kunnen worden om aan te werken. Iedereen heeft andere hulpvragen maar vooral ook andere doelen. Waar andere beschermde woonlocaties vaak cliënten per specifieke aandoening begeleiden, bijvoorbeeld alleen verstandelijk beperkte bewoners, of bewoners met een verslaving, of bewoners met een forensische achtergrond, begeleidt het team op de Startbaan de bewoners ongeacht hun achtergrond en aandoening. ‘De meeste cliënten kunnen wel bij ons terecht’, zegt Urban.
Een brede expertise
Deze manier van begeleiden vraagt wel iets van het personeel. De medewerkers hebben uitgebreide expertise op meervoudige gebieden. Urban: ‘Het is een hele diverse en leerzame werkplek. Je moet als collega’s heel erg goed op elkaar ingespeeld zijn en eigenlijk alle cliënten goed kennen. Dan weet je hoe iemand de gebarentaal toepast, want daar kunnen nog wel eens verschillen in zitten. Horende en dove collega’s werken samen, waarbij dove collega’s regelmatig gemakkelijker contact kunnen leggen met nieuwe bewoners.’
Aardbeienjam of een pot aardbeien?
Wanneer je een cliënt niet goed kent, dan is communicatie een probleem, ook al spreek je de gebarentaal. Iedere cliënt beheerst de gebarentaal op zijn of haar eigen niveau en via een eigen vorm van motoriek. Hetzelfde gebaar kan er bij de ene cliënt heel anders uitzien dan bij de andere cliënt. Het is daarom belangrijk om een persoon goed te leren kennen. Dan weet je hoe iemand de gebarentaal toepast en welke manier van spraak of mimiek een persoon daarbij gebruikt. Op het moment dat je dat weet, dan pas kun je effectief communiceren met iemand.
‘Een pot aardbeienjam kan in gebarentaal bijvoorbeeld ook wel worden getoond als een pot jam, een rode pot, een pot zoet of een pot aardbeien. Bewoners vertolken dit soms anders. Cliënten die verstandelijk beperkt zijn hebben ook een kleinere woordenschat, maar die proberen dan toch gebruik te maken van de gebarentaal om jou duidelijk te maken wat ze bedoelen. Het leuke is dat cliënten elkaar onderling dan ook gaan leren kennen. “Oh gebruik jij het gebaar voor pindakaas op die manier, misschien is dat wel handig, dan kan ik dat ook gaan doen!” Jongere cliënten maken vaak gebruik van nieuwe gebaren die oudere cliënten aanvankelijk niet kennen. Ook hier kunnen cliënten van elkaar leren door uit te wisselen.’
Ruimte bieden voor nieuwe mogelijkheden
De Startbaan heeft af en toe ruimte voor nieuwe bewoners. Het is een fijne woonplek om te werken aan hersteldoelen, aan een netwerk, meer zelfstandigheid. Ongeacht psychische kwetsbaarheid. Wil je meer weten over deze unieke plek, neem dan contact op met onze collega’s van de Zorgtoeleiding via zorgtoeleiding@fonteynenburg.nl of 088-5050101.