Blog: ‘Heeft een mens een ziel?’

Naast haar werk als directeur van Valente, doet Esmé Wiegman een deeltijdstudie HBO Theologie. Ze blogt over wat haar opvalt of bezighoudt in werk en studie.

‘Nog niet zo lang geleden kwam ik op een zondag tijdens de koffie zomaar in gesprek met een oudere man. Een paar jaar geleden was zijn vrouw overleden. De wekelijkse kerkgang met koffie na afloop was voor hem een vertrouwd en gewaardeerd patroon. Maar geloven vond hij moeilijk, vertrouwde hij me toe. Op een haast samenzweerderige toon vroeg hij me: ‘Wat denk je, dat kind van Maria, zou Jozef niet gewoon de vader zijn?’ Voor wie niet zo goed thuis is in de christelijke dogma’s: het betreft hier de vraag of Jezus werkelijk geboren is uit een maagd, als gevolg van goddelijk ingrijpen.

Ik voelde aan dat dit gesprek niet over leerstellingen zou moeten gaan. Het was gewoon tijd om te luisteren naar deze man die ondanks alle verlies, ook van lichamelijke gezondheid, blijk gaf van een heldere, kritische geest. Nog voor we ergens tot een antwoord kwamen op de gestelde vraag volgde er al een nieuwe vraag, op vergelijkbare samenzweerderige toon: ‘Heeft een mens een ziel? Klopt het dat de ziel opstijgt naar de hemel als iemand is overleden?’ Ook deze vraag vroeg niet om een leerstellig antwoord. Het was een uitnodiging om even stil te staan bij het mysterie van de dood. Was het een vraag die hem bezighield na het overlijden van zijn vrouw? Of ging het over hemzelf?

De koffie was op. Opgeruimd stond de man op, klaar om weer naar huis te gaan. Het was een prettige kennismaking geweest. Dat zijn vragen niet beantwoord waren, was geen probleem. Toen ik hem gedag zei, bedankte ik hem voor het levendige gesprek, waaruit ik niet anders kon concluderen dan dat hij bezield op me over kwam.

Heeft een mens een ziel? Ik dacht aan het verhaal dat een collega vertelde over een cliënt die bij een van de Valente-leden verbleef en dagelijks een lange wandeling maakte, op zoek naar zijn ziel. Wetenschappelijk gezien kan het bestaan van de ziel als een feitelijke entiteit niet worden aangetoond. De wetenschap richt zich immers op verschijnselen die verifieerbaar en falsifieerbaar zijn, of die daar op rationele gronden uit afleidbaar zijn. Wat is de ziel eigenlijk? Soms wordt er over ‘adem’ of ‘levensadem’ gesproken. Andere keren gaat het om een ‘levend wezen’ of om een persoon in zijn totaliteit. Ook wordt het specifiek gebruikt voor het innerlijk van een mens, in het bijzonder met betrekking tot gevoelens. In datzelfde gebied huizen ‘dingen’ als liefde en hoop. We begrijpen het allemaal als we zeggen dat iemand een ‘gebroken hart’ heeft.

Hulpverleners zullen herkennen dat bij mensen de ziel zich kan afsplitsen als gevolg van trauma zoals mishandeling, misbruik, verlies van een dierbare of verwaarlozing. Maar ook als je lange tijd je emoties onderdrukt, in een ongezonde relatie zit of werk doet dat je volledig leegzuigt, kan je ziel ‘verdwaald’ raken. Alle reden om aandacht te hebben voor bezielde zorg en bezielde medewerkers. Hoe je dat doet? Het eigenaardige van werken in de zorg is dat precies datgene wat maakt dat mensen er aan onderdoor kunnen gaan, er ook toe bijdraagt dat ze er nieuwe energie van krijgen. Zorg is immers geen product maar een relatie. En relaties met kwetsbare mensen zijn slopend – of bezielend. En toch: door jezelf in te laten met de zorg en het verdriet van anderen krijg je veel terug.

Bezieling is meer dan persoonlijke motivatie of gedrevenheid. Dat zijn termen die individu-georiënteerd zijn. Bezield ben je als je bezield bent door wat meer is dan jezelf. Bezieling overkomt je. De oude Grieken spraken van ‘enthousiasme’: de goden nemen bezit van je. Tegenwoordig spreken we graag over het gevoel van ‘flow’. Iemand in flow laat zich meevoeren op de stroom van een activiteit, en heeft het gevoel deel te nemen aan iets groters dan hijzelf, terwijl hij helemaal gefocust is en volledig in control. Zo kunnen zorgprofessionals die hun vak beheersen en ervan houden, ook in hun werk opgaan.

Bezieling zie ik terug bij leden van Valente. Gelukkig! Ik zou slecht kunnen functioneren in een zielloze organisatie.’

Meer lezen? Je leest hier alle blogs van Esmé.