Dakloos door werk: ‘Uitzendbureaus zetten arbeidsmigranten in de kou’

Uitzendbureaus beloven werk en zekerheid aan arbeidsmigranten, maar voor velen is de realiteit anders. Aleks, een Wit-Russische man die vier jaar in fabrieken werkte, verloor van de ene op de andere dag zijn baan, en ook zijn huisvesting. Nu leeft hij op straat en wacht hij al maanden op de juiste papieren om ergens anders weer aan de slag te kunnen.

Aleks (52) kwam in 2019 samen met zijn vrouw Zaina naar Nederland. ‘Mijn ouders waren militairen en vanwege hun werk verhuisden we vaak. Ik ben geboren in Wit-Rusland maar opgegroeid in verschillende landen, waaronder Mongolië, Azerbeidzjan en Georgië. Uiteindelijk belandde ik in Letland, waar ik een groot deel van mijn leven doorbracht en mijn vrouw ontmoette.’

Samen gingen ze aan het werk in Nederland. ‘We begonnen in een klein plaatsje bij Roermond, waar we via een uitzendbureau werk vonden in fabrieken. Mijn eerste baan was in een kippenfabriek in België.’ Hun huisvesting werd geregeld via het uitzendbureau. Iedere dag gingen ze met een bus van het hostel waar ze verbleven naar de fabriek en weer terug. ‘Het uitzendbureau was als een maffia. Ze sturen je van de ene fabriek naar de andere, zonder enige zekerheid. Met een nulurencontract heb geen vakantiegeld, geen medische verzekering, geen zekerheid, niets. Je werkt, maar als ze je niet nodig hebben, sta je zomaar op straat.’

Medische zorg

En dat gebeurde ook. Waar Aleks eerst met kippenvlees werkte, moest hij na een paar jaar levende kippen verwerken. ‘Dat kon ik niet. Prima, zei mijn coördinator, maar toen was het afgelopen met werk én met huisvesting.’ Zijn vrouw kreeg een ernstige wond aan haar been en had dringend medische zorg nodig. ‘Het lukte om die zorg te vinden en huisvesting voor haar, maar ik mocht daar als man niet wonen. Sindsdien woont mijn vrouw in Roermond en ben ik dakloos.’

Via via kwam hij in Utrecht terecht. Op straat kreeg hij zelf ook al snel grote gezondheidsproblemen. ‘Door stress en drankgebruik kreeg ik een maagbloeding, liters bloed verloor ik. Ik was twee keer bijna dood, ze moesten me met zo’n apparaat op mijn borst weer tot leven wekken. Ik kreeg hulp via opvangcentra zoals de winteropvang waar ik nu slaap, maar dat zijn geen fijne plekken. Er wordt drugs verkocht, en er wordt gestolen. Daarom slaap ik soms liever buiten.’ Gelukkig vonden ze hem en kreeg hij de zog die hij nodig had; dat gebeurt niet altijd zonder vast adres of verzekering. ‘God vond het nog niet mijn tijd.’

Bureaucratie en blikjes

Aleks heeft geprobeerd terug te gaan naar zin geboorteland Wit-Rusland, maar dat is praktisch onmogelijk, zegt hij: ‘De bureaucratie daar is nog tien keer erger dan hier in Nederland. Alles gaat traag en als je geen vaste documenten hebt, kun je nergens werken of wonen. Zeker als je zoals ik op allerlei plaatsen hebt gewoond. Het systeem maakt het heel moeilijk om terug te keren en daar een nieuw bestaan op te bouwen.’

Aleks wil graag hier blijven en werken. ‘Ik heb intussen mijn Nederlandse ID, BSN, zorgverzekering en bankrekening, maar bij een ongeluk verloor ik de inhoud van mijn jaszakken – ook mijn documenten. En mijn kunstgebit. Nu moet ik wachten op een nieuw ID, en pas dan kan ik officieel werken. Dat duurt maanden. Gelukkig heb ik mijn papieren bijna terug. Binnenkort ga ik met een begeleider naar Den Haag om de laatste stappen te zetten. Als dat gelukt is, kan ik eindelijk officieel werken en weer een normaal leven opbouwen.’

Tot die tijd verzamelt hij statiegeldflessen om te overleven, maar in de koude maanden levert dat niet veel meer op dan twee tientjes per dag. ‘Stelen wil ik niet, dat is niet wie ik ben. Als ik weer een vaste baan heb, kan ik verder bouwen. Mijn vrouw is weer op de been en werkt keihard, maar ik wil niet afhankelijk van haar zijn. Ik ben een man, ik wil mijn eigen leven op orde krijgen. De bureaucratie maakt het moeilijk, maar ik geef niet op.’

Arbeidsmigranten als verdienmodel

Voor arbeidsmigranten in het algemeen is Aleks wat minder hoopvol. Hij is ervan overtuigd dat het systeem niet zomaar zal veranderen, omdat het financieel te gunstig is voor bedrijven en uitzendbureaus. ‘De bedrijven betalen het uitzendbureau ruim het dubbele van wat wij als arbeiders ontvangen. Het is een verdienmodel: goedkope arbeidskrachten die ze zonder verplichtingen kunnen vervangen. Als je ziek wordt of protesteert, ben je weg. En er staat altijd weer iemand klaar om jouw plek in te nemen.’

Dat je dan niet alleen je inkomsten maar ook je huis kwijt bent, vindt Aleks ongelooflijk. ‘Als je op straat belandt en je spreekt de taal niet, wat moet je dan? Je kunt nergens heen, je kent de regels niet, je hebt geen netwerk. Mensen raken in paniek, belanden in de problemen. En ondertussen worden er nog steeds nieuwe mensen naar Nederland gehaald met dezelfde beloftes van werk en een beter leven. Het moet echt beter.’

Contact hierover?