‘Alles mag, als je wel normaal doet’: reportage skaeve huse Hilversum
Door heel Nederland, van Groningen tot Limburg, vind je skaeve huse: eenvoudige, individuele woningen voor mensen met complexe problemen, zoals dakloosheid of verslaving, die moeite hebben om in reguliere woonwijken te passen. Hoeveel het er exact zijn weet Harro Koeleman niet, hij schat zo’n twintig. Er zijn er bovendien heel veel in de maak. ‘Zijn’ skaeve huse in Hilversum waren dit najaar te zien in het tv-programma Five Days Inside.
Alweer acht jaar geleden zette Harro Koeleman de skaeve huse in Hilversum op, Keerpunt Zuid. Zijn werk heeft altijd gedraaid om het ondersteunen van kwetsbare mensen. ‘Ik heb hier ook Housing First opgezet, maar er blijft een groep die niet in een gewone wijk kan wonen. Voor hen zijn de skaeve huse bedoeld,’ zegt hij. Het concept is geïnspireerd op projecten in Finland en Australië, waar Koeleman zag dat zelfs de meest complexe bewoners zelfstandig kunnen wonen met minimale begeleiding. ‘Dat je deze mensen na vijf uur loslaat, en er geen begeleiding meer is, en het werkt – dat had ik nooit verwacht. Ik dacht: als dit lukt, dan kan alles.’
De opzet is eenvoudig en effectief. De bewoners krijgen ieder hun eigen woning. Er zijn drie basisregels: bewoners moeten begeleiding accepteren, geen overlast veroorzaken en bewindvoering accepteren. De begeleiding verschilt sterk van traditionele hulpverlening. ‘We stellen geen specifieke doelen. Als iemand van een verslaving af wil, ondersteunen we dat, maar meestal accepteren we dat verslaving blijvend is. Dat klinkt misschien hard of onwennig, maar verslaving is een ernstige ziekte en sommige mensen komen er nooit van af. Dat kan je beter accepteren.’ Koeleman merkt dat deze acceptatie een bevrijdend effect heeft. ‘Onderzoek laat zien dat bewoners zich gelukkiger voelen dan ooit. Ze mogen eindelijk gewoon zijn zoals ze zijn.’
Goede voorbereiding is cruciaal
Skaeve huse zijn niet voor iedereen. ‘We werken nauw samen met het zorg- en veiligheidshuis om kandidaten te screenen. Het zijn mensen met een verleden van dakloosheid, verslaving en psychische problemen, en vaak een geschiedenis van uitzettingen of conflicten. Verder moeten mensen bereid zijn om een leven van de straat te willen en zich aan afspraken te houden.’
Bewoners Inger en Mike
In een van de huisjes woont Inger samen met Mike. Ze beheren samen het groen van het terrein maar vandaag zijn ze vooral druk met de badkamer en keuken, waar lekkage is.
‘Let niet op de rommel,’ zegt Inger, ‘er staat een beetje veel. We verzamelen allebei graag spullen, soms een beetje te veel, grinnikt ze. ‘Maar ooit beginnen we een tweedehandswinkel, dat is de droom.’ Een naam voor het winkeltje heeft ze al.
Als je eenmaal mensen hebt en gaat beginnen, neem je minstens een half jaar om ze goed voor te bereiden. ‘Een beetje warm maken, laten wennen aan het idee, opvoeden. Zonder goede voorbereiding krijg je weerstand en incidenten. Dat verpest het voor de toekomst.’ Hij kent locaties waar dat gebeurd is. ‘Op dag één stonden mensen daar met een tasje; onvoorbereid en ze wilden er helemaal niet wonen. Dat ging niet goed.’
Hoe dan ook moeten nieuwe bewoners wennen aan het wonen in een huis, dat zag hij bij Housing First al: ‘Sommigen zitten weken op het balkon of blijven met hun jas aan, kachel uit op de bank. Hier hetzelfde. Pas na een jaar zijn ze echt blij.’
Zelfredzaamheid als sleutel tot succes
Bij Keerpunt Zuid zijn er opvallend weinig bezwaren geweest, wat uitzonderlijk is voor dit soort projecten. ‘Het helpt dat we vanaf het begin open waren en duidelijk maakten dat we eventuele problemen snel zouden oplossen,’ zegt Koeleman. Wat daarbij opvalt, is dat er geen permanente beheerder op het terrein aanwezig is. ‘In het begin wel maar daar zijn we na een week mee gestopt. Mensen gingen leunen op de beheerder voor alles, van ruzies oplossen tot het vervangen van een lamp. Het creëert een negatieve sfeer en ondermijnt de zelfredzaamheid.’ Al kan dat op een andere locatie anders zijn, voegt hij eraan toe.
Zonder beheerder namen de bewoners in Hilversum al snel zelf meer verantwoordelijkheid. ‘Als je de grenzen goed bewaakt, werkt het fantastisch.’ Lachend: ‘Ze weten heel goed: alles mag, maar je moet wel normaal doen. Het draait om duidelijk zijn en tegelijk op een leuke, gelijkwaardige manier contact maken met mensen.’ Zo voorkomt Koeleman dat kleine problemen uitgroeien tot grote incidenten. ‘We hebben een appgroep met de wijkagent, BOA’s en begeleiders. Als er iets is, zoals muziek die te hard staat, lossen we het binnen vijf minuten op. Er is één bewoner, als die gedronken heeft en het wordt mooi weer, dan gaat hij de rotonde op en het verkeer staan regelen. En die heeft een stem, die hoor je door heel Hilversum. Dan hebben we even contact en er is altijd wel iemand in de buurt die zorgt dat hij weer naar zijn huis begeleid wordt.’
Zelf bezoekt hij de locatie regelmatig. ‘Mijn werk bestaat voor 90% uit andere projecten, maar dit blijft altijd in mijn hoofd.’
Een blijvend effect
De impact van de skaeve huse is niet alleen voelbaar voor de bewoners, maar ook voor de samenleving. Koeleman hoopt dat de recente uitzending van Five Days Inside, waarin het project werd belicht, bijdraagt aan meer begrip en steun. ‘De portretten van bewoners kwamen mooi naar voren. Ik krijg veel positieve reacties. Mensen zien nu wat er echt gebeurt en hoeveel dit kan betekenen voor enkele van de meest kwetsbare mensen in onze samenleving.’
Natuurlijk is het ook heftig en gebeuren er dingen als agressie en drugsgebruik, zegt Koeleman, ‘maar ik vind het vooral mooi dat het gelukt is om dit op te zetten en hen hier met plezier te laten wonen. Kijk naar Mo uit de documentaire, die onlangs is overleden. Die laatste acht jaar van zijn leven hier, dat waren de mooiste jaren van zijn leven. Hoe prachtig is dat?’
Op dit moment is hij bezig met het opzetten van een tweede locatie in de Gooi & Vechtstreek. Met het succes van de skaeve huse in Hilversum en de uitbreiding naar andere gemeenten hoopt Koeleman dat deze aanpak een voorbeeld wordt voor het omgaan met mensen die niet in reguliere woonwijken passen. ‘Het draait om respect, verantwoordelijkheid en grenzen. Als je dat goed combineert, kan er veel meer dan je denkt.’
Bekijk de trailer voor de aflevering van Five Days Inside bij Keerpunt Zuid. De hele aflevering is terug te kijken bij Videoland of NLZiet.