Ervaringsdeskundigheid als ons nieuwe normaal

Odette Hensen is adviseur ervaringsdeskundigheid bij HVO-Querido, een van de leden van Valente. Voor haar collega’s schreef ze onderstaand artikel, dat ze na hun positieve reacties ook graag verder deelt.

‘Bij zijn afscheid van HVO-Querido zei Clemens Blaas, die tot 1 juni 2020 voorzitter was van de Raad van Bestuur: “Ongeveer een kwart van de Nederlandse bevolking heeft te maken of te maken gehad met kwetsbaarheden, dus dat is onder onze medewerkers – en overigens ook bij mijzelf – niet anders. Bij mij is het idee gerijpt dat het vreemd is om daar iemand speciaal voor aan te stellen. Je moet het niet institutionaliseren. Het gaat erom vooroordelen weg te nemen, zorgen dat je kunt werken in een sfeer waar je er gewoon voor uit kunt komen, dat je erover praat met elkaar. Bij ons kun je zijn wie je bent.”

In de loop van mijn leven heb ik op meerdere levensgebieden een intensief herstelproces doorlopen. Van een liefst onzichtbaar, zelfbeschadigend en teruggetrokken leven ben ik gegroeid richting een ontwikkelingsgericht, zichtbaar en sociaal actief leven. Ik heb mijn plek leren innemen en heb, zowel privé als in mijn werk, een solide netwerk opgebouwd. Ik ben geworden wie ik nu ben met al mijn kwetsbaarheden, valkuilen, kwaliteiten en talenten mede dankzij dit herstelproces. Ik kan hier openlijk over praten en schroom niet om mijn ervaringskennis, waar dit van toegevoegde waarde is, in te zetten. Correctie: bíjna al mijn ervaringskennis in te zetten. Want de kwetsbaarheid van mijn eetverslaving met als gevolg morbide obesitas, die hield ik tot voor kort voor mijzelf. Maar dat wil ik vanaf nu veranderen.

Dat dit vele malen eenvoudiger klinkt dan het voelt, daar ben ik me van bewust. Want schaamte is niet zomaar weggepoetst en het zelfstigma zit diep. Terwijl ik een groot pleitbezorger ben voor openheid en gelijkwaardigheid loop ik hier dus hard tegen mijn eigen kwetsbaarheid aan. De paradox is ook nog eens dat juist deze kwetsbaarheid het meest zichtbaar is. Maar een mens zit nou eenmaal niet altijd logisch in elkaar. Dat geldt even goed voor mij als adviseur ervaringsdeskundigheid.

Kracht
Wat heeft deze verandering in gang gezet en wat maakt dat ik mijn kwetsbaarheid hierin nu kan verdragen? En zelfs, zichtbaar voor iedereen, hierover iets op internet plaats?

In maart van dit jaar ben ik gestart met een medisch traject bij de Nederlandse Obesitas Kliniek. Met deze stap komen een aantal kenmerken van herstel samen, namelijk hoop, steun, samen en acceptatie. En voor mij zelf draagt dit traject verrassend bij aan mijn ‘nieuwe’ openheid.

Maar er speelt meer. Want vlak voor we de zomer ingaan en ons bezinnen op de tweede helft van het jaar, wil ik éxtra pleiten om ervaringskennis en deskundigheid te prioriteren op de beleidsagenda. En heel belangrijk hiervoor is dat we kwetsbaarheden gaan ‘normaliseren’. Ervaringsdeskundigheid gáát over dit normaliseren. Gaat over taboes doorbreken en over de kracht en potentie zien in kwetsbaarheid. Of, zoals we het bij het Herstelbureau en ons team Herstel en Ervaringsdeskundigheid formuleren: dat we streven naar een wereld waar iedereen de kracht in kwetsbaarheid ziet en zich veilig genoeg voelt om zichzelf te zijn. Zo ben ik en is mijn hele team voorbeeld en rolmodel van deze visie; practice what you preach.

Normaliseren betekent bijvoorbeeld voor mij dat ik mee praat over een ‘gezonde leefstijl’ en mijn ervaringskennis inzet. Want ook de struggle met een gezonde leefstijl of een gezond gewicht bevat een bron van kennis. En wat ik tot nu toe deed, en dus in de toekomst niet meer wil doen, is bij de bespreking van dit thema door de grond zakken en mezelf (als vanouds) onzichtbaar maken.

Maar dit overkomt mij niet alleen. Zolang schaamte en stigma op ons nek zitten, lopen we met zijn allen het risico stil te vallen als jouw ‘geheime’ thema het onderwerp van gesprek wordt. In plaats van onze kennis beschikbaar stellen aan cliënt, collega of organisatie, zwijgen we.

Doorleefde kennis
Ervaringsdeskundigheid gaat over het vermogen om vanuit herstelervaring ruimte te maken voor het herstel van anderen. Dat vraagt dus om zelfoverwinning, uit de schaduw treden en trots koesteren in plaats van schaamtevol wegduiken. Dit vraagt op persoonlijk vlak moed, lef én een risico durven nemen. Het vraagt van de organisatie, en dat zijn wij met zijn allen, om een veilige omgeving te creëren waar ruimte, waardering én respect is voor jouw doorleefde kennis (in het Engels: ‘embodied knowledge’).

De drie kennisbronnen samen – wetenschap, professie én ervaring – vormen een geheel en complementeren elkaar. Een ervan ondergeschikt maken is zonde en ongewenst. Dus gaat dit stuk over mijn herstelproces rondom obesitas? Nee, en dat is in deze context ook niet mijn hoofddoel. Een verhaal is een middel waarvan het functioneel inzetten een ruimer doel dient. Dat kan een doel op microniveau zijn, bijvoorbeeld één op één ervaringskennis delen. Het kan ook dienst doen het niveau van een team, organisatie of maatschappij. Mijn doel nu is gericht op organisatieniveau. Namelijk om ervaringskennis en deskundigheid zó in alle onderdelen van de organisatie te verankeren, dat we ooit niet meer snappen dat dat ‘vroeger’ helemáál niet vanzelfsprekend was. Dit krijgen we alleen samen voor elkaar.

De krachtmethodiek die we bij HVO-Querido gebruiken en de vijf krachtprincipes helpen ons hierbij: contact centraal, geloof in herstel, focus op krachten, zelf regisseur zijn. De vijfde is voor ervaringsdeskundigheid misschien wel de belangrijkste: Samen Meer Mogelijk. Ervaringsdeskundigheid als ons nieuwe normaal.’