Geef kwetsbare mensen die nergens terecht kunnen een thuis
De realisatie van woningen voor mensen met mentale- en gedragsproblemen loopt steeds vaker spaak. Mensen staan op wachtlijsten, gemeenten lopen vast in de realisatie en ggz-aanbieders en instellingen voor maatschappelijke opvang missen kaders en steun. De Nederlandse ggz en Valente maken zich grote zorgen. Zonder landelijke regie en financiering komen initiatieven niet snel genoeg tot stand, verergeren psychische problemen, raken mensen sneller uit beeld en neemt de overlast op straat toe. Geheel onnodig want Nederland heeft de sleutel voor passende woonconcepten al in handen.
Bijna alle mensen zonder vaste woon- of verblijfplaats lijden aan psychische klachten. Woonconcepten zoals Skaeve Huse (zelfstandige woningen aan de rand van een stad met begeleiding op afstand) zijn voor een deel van deze mensen een belangrijke oplossing. Hoewel het concept werkt, lopen veel plannen spaak. Nijmegen is een recent voorbeeld waar een veelbelovend project werd afgeblazen door politieke verdeeldheid, financiële knelpunten en weerstand uit de buurt.
Gemeenten ontvangen vanuit het Landelijk Actieplan Dakloosheid 55 miljoen euro per jaar om woonconcepten voor kwetsbare mensen te ontwikkelen en dakloosheid te voorkomen. Ook zijn er dit jaar nog financiële mogelijkheden via de regeling Huisvesting Aandachtsgroepen. Toch blijkt het aantal dak- en thuislozen te groeien. Begin 2024 waren er volgens het CBS naar schatting 33.000 mensen tussen de 18 en 65 jaar dakloos in Nederland, waarbij kinderen en 65-plussers niet zijn meegerekend. Vanuit de Ethos-tellingen blijkt bovendien dat aantallen dakloze mensen in de praktijk hoger liggen.
Urgentie op landelijk niveau
Op woonplekken zoals Skaeve Huse vinden kwetsbare mensen weer structuur, rust en veiligheid na jarenlang verhuizen tussen instellingen en maatschappelijke opvang. Het is met name een goede oplossing voor mensen met onaangepast gedrag die in een instelling of in een reguliere woning niet aarden, waardoor overlast ontstaat. Naar schatting hebben we in Nederland 1050 van deze woonvormen nodig. De Tweede Kamer nam in 2023 ook een motie voor een landelijk programma Skaeve Huse aan. Toch zijn er in de afgelopen 20 jaar slechts 50 tot 100 gerealiseerd.
De bouw van meer Skaeve Huse komt te traag van de grond, benadrukt Maarten Hijink, directeur van Valente. ‘Deze projecten zorgen ervoor dat honderden mensen die nu nog vaak op straat leven of langdurig in de maatschappelijke opvang verblijven een stabiele plek krijgen waar zij tot rust kunnen komen. Dat is niet alleen belangrijk voor henzelf, maar ook de dorpen en steden waar de gevolgen van dakloosheid steeds meer zichtbaar worden in het straatbeeld. We hebben meer landelijke regie nodig om de bouw van deze woonzorgconcepten te versnellen.’
Ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten benadrukt dat oplopende bouwkosten in Nijmegen een belemmering vormden voor het ontwikkelen van deze woonvormen voor kwetsbare mensen.
Eenvoudige procedures
Voor Valente en de Nederlandse ggz is het duidelijk: zonder directe actie blijven mensen tussen wal en schip terecht komen. Met alle gevolgen van dien. Maatschappelijke opvang en geestelijke gezondheidszorg werken daarom steeds vaker samen aan deze passende woonvormen. Zo zijn er ook al enkele Skaeve Huse op instellingsterreinen geplaatst. ‘We verwachten eenzelfde urgentiegevoel en daadkracht bij de landelijke politiek,’ zegt Ruth Peetoom, voorzitter van de Nederlandse ggz, ‘mét structurele financiering en een duidelijke plek voor deze woonconcepten binnen het nationale beleid. Dat begint met uitvoeren van de aangenomen motie. Daarnaast is het voor de realisatie van belang dat we met eenvoudige procedures, zoals experimenteerwetgeving, snelheid kunnen maken.’
Eind 2024 ging Valente langs bij Skaeve Huse in Hilversum en maakte deze reportage. De bewoners zijn gelukkig, het contact met de buurt is vanaf de eerste voorbereidingen goed en er is juist mínder overlast.
Bundel kennis op één vindbare plek
Het delen van kennis en creëren van draagvlak vormen vaak de struikelblokken bij het realiseren van deze woonvormen. Het is daarom van belang dat gemeenten geholpen worden bij het creëren van draagvlak en toegang hebben tot evaluaties en praktijkvoorbeelden via het Online Kennis- en Expertisecentrum.