‘Ik ben onterecht veroordeeld, maar het is wel mijn redding geweest’
Lianne werkt in een penitentiaire inrichting, in verslavingszorg. Nog maar vier jaar geleden was ze zélf verslaafd en kwam ze vast te zitten, voor iets wat ze niet gedaan had. ‘Mijn detentie heeft me toch geholpen, hoe stom het ook klinkt. Na een jaar verzet kwam het besef: het is goed dat ik hier zit, en nu ga ik het anders doen.’ Voor zichzelf, voor andere verslaafde gedetineerden en voor haar grote trots: haar zoon Sefa.
Lianne (41) woonde al heel jong niet meer thuis. Ze verbleef her en der en werd als zestienjarige door haar vader en stiefmoeder in een studentenkamertje gezet. ‘Ik moest het allemaal alleen doen. Ik kreeg oxazepam van de huisarts tegen paniek, hele zakken voor een jaar. Toen is de verslaving denk ik begonnen.’ Ze raakte zwanger in een ‘niet zo stabiele relatie’ en was 18 toen haar zoontje Sefa werd geboren. Met een urgentieverklaring kreeg ze een flat in Bakkum, waar ze met het ventje introk. Daar ging het echt mis.
‘Het duurde een jaar voor ik een heel fout vriendje kreeg dat cocaïne verkocht. Het lag altijd op voorraad in de kast, ik was nieuwsgierig. En dan gaat het hard: normale contacten raak je kwijt omdat je altijd aan het gebruiken bent, afspraken afzegt omdat je moe bent of een kater hebt. Op een gegeven moment ken je alleen nog maar mensen die gebruiken. Via via leerde ik een jongen kennen en die rookte crack. Tja… dat deed ik dus toen óók.’ Als Sefa wakker werd om naar school te gaan lagen er mensen op de bank te slapen. ‘Hij wist niet precies wat er was, maar had wel door dat er iets niet goed zat. Maar je verwacht natuurlijk nooit van je moeder dat ze aan de harddrugs zit.’
Twaalf jaar woonde ze in die flat, waar nog veel meer gebruikers woonden. ‘Daar zijn heel nare dingen gebeurd, mishandelingen en zo. Maar wat ik het ergste vind van alles is dat ik mijn zoon een hele tijd van zijn leven tekort heb gedaan. Ik maakte z’n ontbijt, bracht hem naar school, was voorleesmoeder – ik deed alles, maar emotioneel gezien was ik er niet. Dat kan ik mezelf niet vergeven.’ Hij zijn moeder wel, zegt ze, maar het heeft hun band wel verstoord. ‘Dat is iets waar je nooit overheen komt, die schaamte, dat je gewoon drugs voor je kind hebt gezet. Ik weet zeker als ik iemand had gekend die heroïne gebruikte, dan had ik ook zo een naald in mijn arm gezet. Hoe zoiets je helemaal over kan nemen. Echt grenzeloos. Ik maakte veel foto’s van mezelf als ik weer helemaal van het pad was, zodat ik die later zou zien en zou denken: nooit meer. Maar het werkte nooit, ik nam altijd weer.’
Alles bij elkaar heeft Lianne twintig jaar gebruikt. In mei dit jaar was ze vier jaar clean, de dag weet ze precies. 23 mei 2019 was de dag dat Lianne werd opgepakt.
Vrijheidsontneming
Sefa was 16 toen hij na een heftig meningsverschil vertrok, en uit huis bleef. ‘Toen ging het hek echt van de dam. Er lagen vieze junkies te slapen op matrasjes, ik was dag en nacht op pad. Ik had geen reden meer om boodschappen te doen, te eten, te slapen, te douchen. Ik heb mezelf echt zwaar verwaarloosd.’
Intussen had ze vier jonge jongens leren kennen. ‘Die hadden een drugslijn overgenomen van iemand. Mijn kind was weg dus ik nam voor hen een moederrol aan. Ik kookte eten, maakte bedden op waarin ze konden blijven slapen.’ Zelf was ze veel bij haar vriendje, aan het einde van de straat. Al gauw namen de jongens haar woning over. ‘Om de dag kwam ik daar puinruimen en dan kreeg ik van hen gratis drugs zodat zij in mijn woning mochten verblijven. Ik ben met mijn goede bedoelingen tussen hen en iemand in gekomen; zij hadden ruzie met elkaar en ik probeerde te bemiddelen.’ Na die ruzie ging Lianne nietsvermoedend naar haar vriend. De volgende dag liep ze weer terug naar haar eigen huis. ‘M’n huis stond vol met politie. “Bent u Lianne? Bij dezen bent u gearresteerd.” Voor vrijheidsontneming. Ik snapte er echt helemaal niks van. Maar ik werd gearresteerd en ben pas twee jaar later weer buiten gekomen.’
Buitenwereld
‘De tweede dag van het verhoor kreeg ik foto’s te zien van die kennis van mij… Bont en blauw, sigarettenpeuken op hem uitgedrukt, vastgebonden. Ik ben erin geluisd door de jongens en werd verantwoordelijk gehouden.’ De eis was vier jaar, voor ontvoering, gijzeling, wederrechtelijke vrijheidsontneming en afpersing met geweld.
Lianne werd overgebracht naar PI Nieuwersluis, een vrouwengevangenis. ‘Helemaal in paniek, hyperventileren, huilen. Ik bleef maar zeggen: dit kan niet want m’n moeder komt morgen, ik zou haar oude eetkamerstoelen wegbrengen.’ Ze werd een maand in alle beperkingen gezet: geen tv, radio, luchten in een kooi, geen contact met de buitenwereld. ‘Het was vreselijk. Alleen maar slapen, overgeven, huilen.’ En wachten tot ze vrij zou komen. Dat kon elk moment gebeuren, dacht ze.
Maar toen kwam de inhoudelijke rechtszaak, 25 november 2019. Ze hadden een van de jongens opgepakt en die werd tegelijk berecht. Hij bleef bij zijn verhaal en legde een verklaring af: het was allemaal Liannes idee. Lianne kreeg 30 maanden, waarvan 10 voorwaardelijk, en werd voor alle feiten veroordeeld.
Herstel
‘Mijn detentie heeft me echt geholpen, hoe stom het ook klinkt. Dat is wat er eigenlijk de bedoeling van is denk ik: iemand opsluiten, zodat diegene gaat nadenken en besluiten ‘dit ga ik nooit meer doen’. Ik vond heel lang dat mij onrecht werd aangedaan. Pas na een jaar kwam het besef: het is goed dat ik hier zit, en nu ga ik het anders doen.’
Waar het allemaal mee begon, is structuur en regelmaat. ‘Na die eerste maand mocht ik naar de arbeid. Om acht uur begint dat, dus dan zette ik m’n wekker om kwart voor zeven. Broodjes smeren, douchen, ontbijten, make-uppie op. Dat doet natuurlijk al heel veel met je lichaam, je eigenwaarde en je geest. Daarmee ging ik heel langzaam zien: ik ben eigenlijk helemaal niet waardeloos, ik hoef niet als een junk te leven. Dat heb ik ook tegen de rechter gezegd toen mijn hoger beroep voorkwam: u heeft mij onterecht veroordeeld, maar u bent wel mijn redding geweest.’
Het ging goed in Nieuwersluis. Ze kreeg steeds hogere functies in de gevangenis en mocht uiteindelijk zelfs werken bij het vergadercentrum achter de PI. ‘Maar door een voorval in de PI ben ik overgeplaatst naar een andere PI. Ik werd gestraft voor iets waar ik niks aan kon doen, en ging van halfopen in Nieuwersluis naar helemaal gesloten in PI Zwolle. In coronatijd, volledig op mezelf. Echt vreselijk.’
In hoger beroep werd het bewijs tegen Lianne onvoldoende bevonden en ze werd geschorst. ‘Met heel veel voorwaardes en reclasseringstoezicht mocht ik begeleid wonen. M’n moeder heeft me opgehaald in Zwolle en naar Exodus in Alkmaar gebracht. In het begin met 24-uurstoezicht en urinecontroles. Daar vroeg ik ook zelf wel eens om als ik trek had. Dat heeft mij erg geholpen: eerlijk zijn en praten. Als junk doe je niks anders dan manipuleren, liegen, bedriegen, stelen.’
Haar begeleider bij Exodus, Shalini, is nog steeds haar steun en toeverlaat. ‘Toen ik daar woonde hadden we twee keer per week gesprekken. Vanaf dag een zei ze: jij kan dit, ik geloof in jou. Ze is heel klein, maar heeft zo’n groot hart; ze werkt niet voor niks al 17 jaar bij Exodus.’
Sefa
Het contact met haar zoon vanuit de gevangenis was moeizaam. ‘Hij was er niet aan toe en hij vertrouwde me natuurlijk ook voor geen meter. Dat deed heel veel pijn. Hij is één keer langs geweest in Nieuwersluis. Ik was hysterisch: ik zag m’n kind en ik zág hem ook echt want ik was nuchter. Alle emoties kwam eraan uit.’
Ze begon elke week een kaart te sturen naar Sefa. ‘Geen hele verhalen of vragen of hij terug wilde schrijven maar gewoon ‘ik hou van je – mama’, ‘ik denk aan je – mama’. Laatst liet hij me zijn nachtkastje zien. Dat zat helemaal vol met al die kaarten, die had hij bewaard.’
Sefa had overigens ook een druk eigen leven. Als tienjarig jongetje was hij begonnen met het maken van elektronische muziek, en in de jaren die volgden werd hij steeds bekender als dj in Nederland en internationaal. ‘Vroeger ging ik altijd mee naar optredens want hij was minderjarig. Ik heb me gigantisch misdragen met drugs op. Hij wil nu nog steeds niet dat ik kom. Laatst hebben we het erover gehad. Toen heb ik heel rustig gezegd: het is goed, ik zal er niet meer naar vragen, als je maar gewoon m’n zoon bent. Dat heeft er erg aan bijgedragen dat hij nu met van alles bij mij durft te komen, en zijn vriendin aan me heeft voorgesteld.’
Dat vertrouwen is er over en weer: ‘Als ik nu een week niks hoor raak ik niet meer in paniek van ‘hij houdt niet van me, hij wil me niet als moeder’. Hij maakt het duidelijk dat hij stapelgek op me is, en supertrots.’
Held
‘Aan de ene kant is het alsof ik gisteren was, maar anderzijds, als ik die foto’s zie… Het is een heel ander leven. Ik verbaas mezelf elke dag weer dat ik het red’, zegt ze geëmotioneerd. ‘Ik ben zo dankbaar elke dag om wakker te worden zonder kater, zonder trek in drugs, zo dankbaar voor de mensen om me heen.’
Ze heeft EMDR-therapie gehad voor alles wat ze twintig jaar had weggeduwd met alcohol en drugs. ‘Ik heb geen last meer – alleen slaapproblemen. Elke nacht word ik 10-20 keer wakker, nu van nachtmerries. Mijn vader is onlangs overleden, die heeft het mij nooit kunnen vergeven. Ik heb heel vaak contact gezocht maar het is niet gelukt. Ik stond niet in de rouwadvertentie, mocht niet op de condoleance en uitvaart komen. Dat heeft erin gehakt.’ De nachtmerries gaan over terugvallen. ‘Ik kan de crack in mijn slaap ruiken en proeven. Ik heb geaccepteerd dat het nooit meer over gaat, en het houdt me ook scherp.’
Sinds 16 januari heeft ze haar eigen stekkie, vertelt ze trots. Een verdienwoning, nu nog van Exodus maar die komt op haar naam te staan als ze in dit jaar niet met justitie in aanraking komt. En ze is aan het werk. ‘Exodus heeft me na mijn vrijlating aangemeld bij Terwille Verslavingszorg. Bij de eerste dag zei mijn begeleider: het zou me niks verbazen als jij op een dag mijn collega wordt. Dat vond ik zo leuk en dat bén ik nu ook echt’, zegt ze stralend.
Al in detentie wilde ze er iets mee. ‘In Nieuwersluis was er voor verslaafden bijna niks. Een keer per maand kwamen ze van NA, en ik was de enige die daar zat.’ Ook door bejegening, denkt Lianne. ‘Ze denken: daar heb je er weer een, die gaat gelijk weer gebruiken zodra ze buiten is. De vrouwen zelf houden voor zich, net als ik dat deed, dat ze verslaafd zijn. Maar ik ging met ze in gesprek en op gegeven moment kreeg ik steeds meer vrouwen mee naar die meeting; ze gingen erover praten.’
Nu volgt Lianne vanuit Terwille Verslavingszorg een opleiding tot persoonlijk begeleider specifieke doelgroepen. Daarmee kun je aan de slag in bijvoorbeeld ouderenzorg, gehandicaptenzorg, maatschappelijke opvang, asielzoekerscentra, en verslavingszorg. Een dag in de week gaat ze naar school. Ze heeft een VOG voor de verslavingszorg en werkt voor Terwille op de ISD-afdeling van een vestiging van DJI, en in een Beschermd Wonen-voorziening voor verslaafde ex-gedetineerden. ‘Ik heb mijn zoon weer terug, een dak boven m’n hoofd en ik heb een droombaan. Wie kan er nou twee jaar nadat ‘ie uit detentie is gekomen zelf in de gevangenis werken? Dat kun je je toch niet voorstellen?’
Dit portret is onderdeel van de serie ‘Hersteld: hel, herstel, held’. Meer over dit lopende fotoproject vind je hier.