Onderzoeksblog Beschermd Thuis: wetenschappelijke inzichten uit de praktijk
Caroline van Genk heeft sinds december 2020 promotieonderzoek gedaan naar ‘Beschermd Thuis’ bij Tranzo (Tilburg University). Dit onderzoek is uitgevoerd in co-creatie tussen de wetenschap en drie Valente-leden: HVO-Querido, Kwintes en Leviaan. In deze blog vertelt Van Genk hoe ze te werk ging en op resultaten kwam, die waardevolle inzichten en lessen bieden voor het beleid en de praktijk van Beschermd Thuis.
‘Voorafgaand aan dit onderzoek werkte ik drie jaar als woonbegeleider in een beschermde woonvorm, waar ik mensen met autisme, niet-aangeboren hersenletsel en bijkomende uitdagingen ondersteunde. Een klein stukje van hun herstelproces heb ik van dichtbij meegemaakt. Voor sommige cliënten was de woonvorm een opstap naar een meer zelfstandige woonplek in de wijk. Voor mij was dit werk de opstap naar mijn promotieonderzoek.
Vier jaar geleden kreeg ik de kans om mij te verdiepen in het zeer actuele thema ‘Beschermd Thuis’ (BT). BT draait om intensieve begeleiding aan huis voor ambulante cliënten die extra ondersteuning nodig hebben om zelfstandig te kunnen (blijven) wonen. Dankzij mijn praktijkervaring wist ik precies welke mensen centraal stonden en voor welke uitdagingen zij en hun begeleiders staan. Met de cliënten uit de beschermde woonvorm in gedachten heb ik mijn onderzoek uitgevoerd en uiteindelijk mijn proefschrift geschreven.
Aanleiding onderzoek: meer flexibele zorg en begeleiding in de wijk
De aanleiding voor dit onderzoek was het rapport van de commissie Dannenberg uit 2015. Hierin werd gepleit voor meer flexibele zorg en begeleiding in de wijk voor mensen met ernstige psychische kwetsbaarheden zodat meer mensen vanuit een beschermde woonvorm (BW) kunnen uitstromen naar een zelfstandige woning in de wijk. Daarnaast werd benadrukt dat intensieve begeleiding ook kan helpen om nieuwe instroom in BW te voorkomen.
BW/MO-organisaties door het hele land zijn met deze ambities aan de slag gegaan en hebben elk hun eigen aanpak ontwikkeld. De drie organisaties die samen dit onderzoek hebben opgezet, zijn daar mooie voorbeelden van. Kwintes introduceerde de ‘Gewoon Thuis’-teams, HVO-Querido werkt met wijkgerichte teams en de ‘housing first’-methode, en Leviaan ontwikkelde de wooncirkels. Het onderzoek had als doel een wetenschappelijke basis te leggen voor Beschermd Thuis en om de praktijk verder te professionaliseren. Daarnaast was het belangrijk om te ontdekken wat deze organisaties van elkaar kunnen leren.
Opzet promotieonderzoek
Het promotieonderzoek bestond uit vijf deelstudies.
Wetenschappelijke literatuur: We begonnen met een literatuurstudie om te ontdekken wat er al bekend is over wijkgericht werken voor deze doelgroep in de wetenschappelijke literatuur. We vonden dat multidisciplinaire teams belangrijk zijn, maar we vonden ook ingrediënten zoals duurzame financiering en wederkerigheid in relaties.
Experts uit het werkveld: De tweede deelstudie draaide om het perspectief van experts uit het werkveld. Tijdens een brainstormsessie met onder andere beleidsmedewerkers, begeleiders en behandelaren stond één vraag centraal: Wat zijn de essentiële ingrediënten voor Beschermd Thuis? Een van de ingrediënten die naar voren kwam was het recht op een woning. Ook de samenwerking met het informele netwerk was belangrijk. Over deze twee studies – de literatuurstudie en de expertstudie – zijn vorig jaar wetenschappelijke artikelen gepubliceerd.
Essentiële ingrediënten volgens cliënten: In de kern van dit proefschrift staan de BT-cliënten centraal. Wat zien zij als de belangrijkste ingrediënten voor succesvolle begeleiding? En hoe werkt Beschermd Thuis precies, en onder welke omstandigheden? Om te onderzoeken volgden we een jaar lang 42 BT-cliënten tijdens hun herstelproces. Voor deze cliënten was de werkrelatie tussen hun en de begeleiders van het grootste belang. Zekerheid van langdurige begeleiding die 24/7 bereikbaar zijn zorgt voor vertrouwen en veiligheid die veel cliënten nodig zeggen te hebben om zelfstandig te kunnen (blijven) wonen. De overige ingrediënten kun je lezen in het recent gepubliceerde artikel: cliëntartikel.
Herstelproces en BT doelgroep: Als vierde deelstudie brachten we met een vragenlijst in kaart of er na een jaar begeleiding veranderingen zichtbaar waren op het gebied van eenzaamheid, kwaliteit van leven, zelfstigma, herstel en zorgbehoeften. Het onderzoek biedt hiermee waardevolle inzichten in hoe BT bijdraagt aan hun herstel. Ook vonden we in deze studie dat BT twee functies heeft: als ‘stepping stone’ als tussenstap naar meer zelfstandigheid en als ‘safe haven’ voor cliënten die langdurig begeleiding nodig hebben om stabiel te blijven en zelfstandig te kunnen blijven wonen.
De buurt: Tot slot hebben we in het onderzoek ook gekeken naar het perspectief van de buurt. Welke initiatieven kunnen helpen om sociale eenzaamheid bij BT-cliënten te verminderen en hun verbondenheid met de buurt te versterken? Hiervoor hebben we belangrijke actoren in drie verschillende buurten geïnterviewd. We vonden dat er enorm veel wordt georganiseerd om eenzaamheid te verminderen, maar deze initiatieven lijken de BT cliënten moeilijk te bereiken. Goede en duurzame samenwerking met alle partners in de wijk is daarom van groot belang.
De andere resultaten van de laatste twee deelstudies worden binnenkort gepubliceerd in wetenschappelijke artikelen. Alle artikelen zullen volgend jaar worden gebundeld in een proefschift.’
Caroline van Genk is promovenda bij Tranzo, het departement voor zorg en welzijn van Tilburg University, en zal in 2025 promoveren op dit onderwerp. Het onderzoek is opgezet en gefinancierd door drie Valente-leden: Kwintes, HVO-Querido en Leviaan.