Oplossing voor dakloze remigrantengezinnen?

Elk jaar keren honderden Nederlandse gezinnen met kinderen terug naar Nederland, na een mislukte emigratiepoging. Deze gezinnen beschikken niet over woonruimte in Nederland. Gemeenten zien zich geconfronteerd met acute vragen om onderdak voor en hulp aan deze gezinnen. De huidige woningnood laat snelle oplossingen niet toe. In opdracht van de ministeries van Binnenlandse Zaken, Volksgezondheid, Welzijn en Sport en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten voerde bureau HHM eind 2020 een onderzoek uit naar de kenmerken van dakloze remigrantengezinnen en de oplossingen die denkbaar zijn.

Problematiek

De onderzochte negen gemeenten lopen tegen het probleem aan dat (zelfredzame) remigranten zich melden en woonruimte nodig hebben. Er is op dit moment echter een woningtekort, waardoor de remigranten niet eenvoudig een woning kunnen krijgen als zij hun terugkeer uit het buitenland niet goed hebben voorbereid. Omdat gemeenten niet willen dat gezinnen op straat staan, gaan gemeenten op zoek naar tijdelijke opvangplekken om te voorkomen dat kinderen op straat slapen. Deze situaties vragen om maatwerk, waardoor begeleiding en ondersteuning bij het vinden van een woonruimte veel energie van de gemeente vraagt. Doordat gemeenten ieder op een eigen manier omgaan met (zelfredzame) remigranten gezinnen is er sprake van diversiteit en ondoelmatigheid.

Fundamentele vragen

De onderzoekers concluderen dat met betrekking tot een aantal fundamentele vraagstukken geen consensus is. Voordat een oplossingsrichting geïmplementeerd kan worden, is het van belang dat als eerste de vraag beantwoord wordt: heeft de staat/overheid (centraal of decentraal) de verantwoordelijkheid voor deze groep of wil die de verantwoordelijkheid nemen. In dit kader dient vanuit de politiek een antwoord te worden gegeven op de volgende fundamentele vragen:
• Kan er sprake zijn van zelfredzaamheid wanneer een gezin met minderjarige kinderen op straat leeft?
• Dienen gezinnen die op straat slapen ondersteund te worden door de staat, bijvoorbeeld op grond van het VN Kinderrechtenverdrag?
• Bij wie ligt de verantwoordelijkheid om in opvang en huisvesting te voorzien?
De verantwoordelijke partij kan vervolgens in gezamenlijkheid met andere partijen de gewenste oplossingen realiseren.

Oplossingsrichtingen

De onderzoekers hebben de volgende oplossingsrichtingen in kaart gebracht:
• Spreiding over Nederland, op basis van maatwerk.
• Spreiding over Nederland, met een centrale opvang.
• Innovatie op de woningmarkt.
De laatste oplossingsrichting, innovatie in de woningmarkt, heeft betrekking heeft op een breder probleem in Nederland. Er is een huidig woningtekort van 331.000 woningen. Dit tekort is niet op korte termijn met innovatie op te lossen. Innovatie van de woningmarkt is daarom met name een oplossingsrichting op de lange termijn.

Gezinnen spreiden over Nederland

Los van de vraag of de doelgroep onder de Wmo valt (‘niet-zelfredzaam is’), concluderen de onderzoekers dat de beste oplossingsrichting (voor alle doelgroepen) is ‘spreiding over Nederland’ op basis van maatwerk. Aanvullend kunnen gemeenten worden ondersteund door een ‘landelijk coördinatiepunt’ en door gemeenten financiële compensatie te bieden. Er is sprake van ongelijke behandeling, maar dit is te verantwoorden (de gezinnen zijn kwetsbaar en het is onwenselijk dat kinderen op straat slapen) als goed wordt afgebakend onder welke omstandigheden gezinnen hiervoor in aanmerking komen. Welke oplossingsrichting ook wordt gekozen, in alle gevallen is het belangrijk om (nog meer) in te zetten op preventie. Zowel landelijk maar ook lokaal. Ook het inzetten op terugkeer, in het begin maar ook later in het proces, blijft in alle gevallen van belang. Hierbij is het van belang een eenduidige aanpak te hanteren, waarbij zowel een rol op landelijk als regionaal niveau is weggelegd.

Overeenstemming over oplossing

In antwoord op Kamervragen van Kelly Regterschot en Zohair El Yassini (VVD) schrijft staatssecretaris Blokhuis op 18 maart 2021 dat hij overeenstemming heeft met gemeenten en het ministerie van Binnenlandse Zaken over een oplossing voor de groep dakloze remigrantengezinnen. Deze oplossing wordt nu verder uitgewerkt.