Prinsjesdag 2022: veel beleidsplannen in de pijplijn
In de Miljoenennota 2023 valt op dat beleid voor kwetsbare doelgroepen in vrouwenopvang, beschermd wonen en maatschappelijke opvang nog steeds in de planfase verkeert. Of het om de toekomst beschermd wonen en langdurige ggz gaat, of het toekomstscenario van kind- en gezinsbescherming, de aanpak van huiselijk geweld, armoede en dakloosheid of het integrale zorgakkoord: het kabinet werkt aan plannen die grotendeels nog ingevuld moeten worden. We missen ook samenhang in de langdurige zorg en ondersteuning. Het integraal zorgakkoord, de ontwikkelingen in de Wet langdurige zorg (Wlz) en de doordecentralisatie van beschermd wonen ggz lijken los van elkaar staande beleidsvoornemens.
Ruim anderhalf jaar na de Tweede Kamerverkiezingen is het nog steeds wachten op concrete oplossingen. Ondertussen nemen de problemen toe door de energiecrisis en de inflatie. Dit raakt niet alleen cliënten, maar ook medewerkers van zorginstellingen en de exploitatie van zorginstellingen.
Begroting ministerie van VWS
Beschermd wonen en maatschappelijke opvang
Het ministerie van VWS is gestart met vijf grote trajecten: het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA), het Integraal Zorgakkoord (IZA), het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO), een toekomstbestendige Wmo en de Hervormingsagenda Jeugd. Niet al deze programma’s zijn even relevant voor organisaties voor (vrouwen)opvang en beschermd wonen. In de begroting zien we geen nieuwe investeringen; vrijwel alle intensiveringen of voorgenomen besparingen zijn al eerder aangekondigd. Onder het programma toekomstbestendige Wmo zal een onderzoek gestart worden naar de houdbaarheid (betaalbaarheid) van de Wmo. Ook zal de decentralisatie van beschermd wonen verder uitgewerkt worden en een plan worden opgesteld voor de aanpak van dakloosheid. Voor beschermd wonen is de komende jaren ruim € 1,5 miljard beschikbaar. Voor de aanpak dakloosheid komt jaarlijks structureel € 65 miljoen beschikbaar, naast de € 385 miljoen in de bestaande decentralisatie uitkering maatschappelijke opvang.
Vrouwenopvang en aanpak huiselijk geweld
Het ministerie werkt in 2023 aan de doorontwikkeling van de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling door te focussen op het doorbreken van de cirkel van geweld. Er wordt daarom ingezet op de pleger-aanpak en het pleger-aanbod van gemeenten, deskundigheidsbevordering in traumabehandeling en maatregelen tegen ouderenmishandeling. Verder wordt gewerkt aan de maatregelen rondom schadelijke praktijken die genoemd staan in het coalitieakkoord. Het ministerie faciliteert het Landelijk Netwerk Veilig Thuis, de VNG en Valente om met gemeenten en aanbieders en met inzet van ervaringskennis de dienstverlening van de vrouwenopvang-instellingen en Veilig Thuis door te ontwikkelen. De aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld (SGG en SG) krijgt in 2023 vorm in het Nationaal Actieplan SGG en SG. De aanpak van loverboyproblematiek en mensenhandel krijgt vorm in het programma Samen tegen Mensenhandel. In het kader van verdragsverplichtingen worden er in samenhang hiermee acties ingezet om meer aandacht te vragen voor gender gerelateerd geweld, zoals intieme terreur en stalking.
Jeugd
De Hervormingsagenda Jeugd, één van de vijf beleidsprioriteiten van het ministerie van VWS, beoogt een kwalitatieve verbetering, een beter werkend jeugdstelsel en beheersing van de jeugdzorg uitgaven. Het beheersbare financiële kader wordt nagestreefd onder meer door te kijken naar een vernieuwd bekostigingsstelsel en andere risicoverdeling. Eén van de maatregelen is gericht op betere samenwerking in het sociaal domein. Er wordt in een breder perspectief gekeken naar de zorgbehoefte, dus ook naar schulden, huisvesting of GGZ problematiek bij ouders. Wat dit concreet betekent voor initiatieven ter voorkoming huiselijk geweld, dakloosheid of schulden is niet bekend.
Wet langdurige zorg (Wlz)
De komende jaren (2023 -2027) is € 2.1 miljard begroot voor langdurige ggz in de Wlz (inclusief onderstaande bijstellingen). Dit betreft zorg in natura. Voor langdurige ggz zorg in de vorm van een persoonsgebonden budget wordt € 0.2 miljard begroot. Op basis van de brief van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) over de benutting van het Wlz-kader zijn de uitgaven bijgesteld. Dit betreft onder meer een opwaartse bijstelling voor ggz-wonen van 173 miljoen euro structureel vanaf 2023 en een neerwaartse bijstelling van 117 miljoen euro structureel vanaf 2024 als gevolg van lagere rentes voor de normatieve huisvestingscomponent/normatieve inventarisatiecomponent (NHC/NIC). Nog deze maand september zal de minister de Tweede Kamer informeren over maatregelen om de instroom in de Wlz-ggz te beperken.
Domein overstijgende samenwerking
Het ministerie van VWS wil domein overstijgende samenwerking (DOS) tussen gemeenten, zorgverzekeraars en zorgkantoren stimuleren. Daarmee loopt het ministerie vooruit op het wetsvoorstel DOS dat in 2022 aan de Tweede Kamer wordt aangeboden. Met een specifieke uitkering schept VWS de mogelijkheid dat zorgkantoren (samen met zorgverzekeraars of gemeenten) investeren in preventieve maatregelen. Deze preventieve maatregelen bestaan uit extra inzet in het voorliggend domein waardoor instroom naar de Wlz wordt uitgesteld of voorkomen. Totaal is hiervoor € 10,6 miljoen beschikbaar. Op welke wijze zorgkantoren organisaties voor beschermd wonen en gemeenten gaan betrekken bij deze regeling om instroom in de Wlz-ggz te voorkomen is nog niet duidelijk.
Mentale gezondheid
Het ministerie wil de mentale weerbaarheid bij alle in Nederland verblijvende personen versterken en de maatschappelijke kosten en sociale impact van mentale gezondheidsklachten verminderen. VWS zet daarbij in op een mix van activiteiten, maatregelen en interventies om de lokale partners te ondersteunen en bewustwording over mentale klachten te vergroten. Hiervoor is € 3,3 miljoen beschikbaar via subsidies (én € 1,3 mln. via opdrachten).
Integraal Zorgakkoord (IZA) en sociaal domein
Het IZA brengt € 180 miljoen structureel mee voor lokale aanpak van preventie, € 150 miljoen voor de regionale preventie-infrastructuur. Er is toegang tot IZA-transformatiemiddelen (€ 1,4 miljard tot 2026). Ook is er een afspraak gemaakt over de dekking van het tekort door het Wmo abonnementstarief. Daar wordt € 110 miljoen voor vrijgemaakt. Een eerste stap in de door gemeenten gewenste compensatie van het abonnementstarief.
Begroting van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW)
Het minimumloon gaat volgend jaar met 10 procent omhoog. Uitkeringen zoals de AOW en de bijstand zijn gekoppeld aan het minimumloon en stijgen daarom eveneens met 10 procent. Het minimumloon is in Nederland jarenlang achtergebleven bij de groei van de rijkdom en we zijn daarom blij met deze stijging. Ook de huur- en zorgtoeslag en het kindgebonden budget worden verhoogd.
Vanaf 1 januari geldt een ‘prijsplafond’ voor gas en elektriciteit. De korting die een gemiddeld huishouden door het plafond krijgt, schat het kabinet voorlopig op 2280 euro per jaar. We zijn blij met het prijsplafond maar maken ons ook zorgen, want juist de mensen met minder koopkracht wonen in slecht geïsoleerde huizen. De maatregel gaat in op 1 januari en loopt door tot het eind van volgend jaar. Maar de termijnbedragen worden vanaf november dit jaar al verlaagd. Gemeenten mogen een deel van de energietoelage die voor volgend jaar was voorzien al dit jaar uitkeren. Verder komt er een noodfonds om te voorkomen dat huishoudens met een betalingsachterstand grote schulden opbouwen.
Begroting ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV)
Forensische zorg
De begroting van het ministerie van Justitie en Veiligheid kent weinig nieuwe ontwikkelingen wat betreft forensische zorg. Het beleid van de afgelopen jaren wordt gecontinueerd en voor het bekostigen van de Bestuurlijke Agenda Forensische Zorg worden middelen uit 2025 en 2026 naar voren gehaald. De begroting meldt daarnaast dat voor de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) meerjarig budget wordt vrijgemaakt, gericht op het wegwerken van de in recente jaren opgedane achterstanden met betrekking tot huisvesting, ICT-systemen, en investeringen in het personeel van DJI. Over de wijze waarop deze achterstanden worden weggewerkt geeft de begroting geen duidelijkheid.
We zien een trendbreuk als het gaat om de groei van de forensische zorg. Daarbij geeft het ministerie aan dat kwalitatief goede forensische zorg belangrijk is voor de financiële houdbaarheid van het stelsel. Een speerpunt hierbij is een nieuwe inkoopstrategie die DJI meer sturing geeft op kwaliteit en capaciteit van de forensische zorg. In 2022 voert DJI een nieuwe inkoopprocedure in, zodat men vanaf 2023 nieuwe (raam)overeenkomsten met zorgaanbieders kan afsluiten. Ook het verbeteren van de ICT-systemen van DJI draagt bij aan doelmatigheid en doeltreffendheid zo is de verwachting. Daardoor ontstaat beter inzicht in door- en uitstroom van forensische patiënten en is meer sturing mogelijk op wachttijden en bezetting. Voor de afspraken die ministerie en zorgpartijen hebben gemaakt in het kader van de Bestuurlijke Agenda Forensische Zorg zijn voldoende middelen beschikbaar. Hieronder valt onder andere implementatie van het kwaliteitskader forensische zorg, ontwikkelen van forensisch vakmanschap en aandacht voor voldoende vervolgcapaciteit.
Mensenhandel, uitstap prostitutie en aanpak seksuele misdrijven
De begroting van J&V bevestigt dat het Kabinet € 2 miljoen structureel ter beschikking heeft gesteld om het programma Samen tegen Mensenhandel te versterken. Dit programma wordt de komende maanden ‘herijkt’ en start op 1 januari 2023. Samen met SZW moderniseert J&V het artikel 273f Sr. over de strafbaarstelling van mensenhandel. Voor de aanpak van seksuele misdrijven wordt ingezet op de inwerkingtreding van de wet seksuele misdrijven (2024) en het implementatietraject dat J&V coördineert. Ook wordt de (verdere) implementatie van de Wet Uitbreiding Slachtofferrechten (WUS) ter hand genomen (onder andere uitbreiding van het spreekrecht naar stief- en pleegfamilie, introductie spreekrecht bij tbs- en pij- verlengingszittingen om de beschermingsbehoefte toe te lichten).
De uitstapprogramma’s voor (ex-) prostituées zijn structureel gemaakt en uitgebreid. Sinds 2021 is er een structurele financieringssystematiek en wordt het budget via een decentralisatie-uitkering uit het Gemeentefonds aan 18 aangewezen gemeenten uitgekeerd (vanaf 2023 jaarlijks € 6 mln. ter beschikking).
Het kabinet heeft € 27,5 mln. structureel vrijgemaakt voor de versterking van de aanpak van (online) seksuele misdrijven, waarmee onder meer in dekking van de financiële gevolgen van het wetsvoorstel seksuele misdrijven wordt voorzien. Ook wordt geïnvesteerd in de versterking van de capaciteit van de politie (inclusief keteneffecten), het Expertisebureau Online Kindermisbruik (EOKM) en de versterking van de online aanpak.
Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming
De begroting besteedt tekstueel aandacht aan het ‘Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming’ gericht op het verbeteren en vereenvoudigen van de jeugdbeschermingsketen, samen met VWS, VNG en alle uitvoeringsorganisaties. Concrete bevindingen uit de proeftuinen worden snel beschikbaar gemaakt voor andere regio’s. Dit vertaalt zich nog niet zichtbaar in (extra) middelen. Omdat borging van opbrengsten van het dit jaar aflopende programma Geweld Hoort Nergens Thuis ondergebracht wordt bij het Toekomstscenario is ook hier onduidelijk welke middelen nog beschikbaar zijn.
Begroting ministerie Binnenlandse Zaken en Volkshuisvesting (Bzk)
Het ministerie van Bzk richt zich op aandachtsgroepen met het programma ‘Een thuis voor iedereen’. Dit programma is gericht op voldoende betaalbare en passende woningen en een evenredige verdeling over alle gemeenten, met de juiste zorg, ondersteuning en begeleiding. Door in de woningbouwprogrammering toe te werken naar een gelijke verdeling van sociale huurwoningen via het uitwerken van integrale woonzorgvisies door gemeenten.
Voor kwetsbare groepen is de Regeling huisvesting aandachtsgroepen (RHA) in het leven geroepen. Totaalbedrag is € 38 miljoen in 2023, maximum uit te keren bedrag per gemeente gaat van € 1 mln. naar € 1,5 mln.
Voor realisatie woonruimte huisvesting aandachtsgroepen is voor gemeenten € 40 miljoen gereserveerd voor 2023, € 10 miljoen voor 2024 en € 10 miljoen voor 2025. Deze uitkering stelt gemeenten in staat om huisvesting te realiseren voor onder andere mensen met sociale en/of medische urgentie.
Begroting ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW)
Onderdeel van de OCW begroting is inzet op acceptatie, gelijke behandeling en veiligheid van de lhbtiq+ gemeenschap. Het ‘Regenboogakkoord’ wordt uitgevoerd met (initiatief)wetgeving en beleid (aanpak discriminerend geweld, verbod op lhbti-discriminatie e.a.). Omdat de positie en rechten van lhbtiq+ personen en vrouwen buiten Nederland stevig onder druk staan, zet het kabinet zich in om die positie en rechten te verdedigen (inzetten op beschermen/bevorderen van gelijke rechten, gendergelijkheid en het verbeteren van de positie van vrouwen en meisjes via VN, uitvoering EU-gendergelijkheidstrategie en Strategie voor gelijkheid van lhbtiq+ personen 2020-2025).
Om seksueel grensoverschrijdend gedrag aan te pakken heeft het kabinet Mariëtte Hamer aangesteld als onafhankelijke regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. Onder regie van de Ministers van OCW en SZW wordt een Nationaal Actieplan opgesteld, met als doel het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld en het bereiken van een samenleving waarin ieder zich veilig voelt. Financieel is dit opgenomen onder “overige problematiek en dekking op de OCW-begroting” (€ 2,6 miljoen in 2023 voor deze en diverse andere posten).
Ten aanzien van Emancipatie gebruikt de Minister de Subsidieregeling gender- en lhbtiq+ gelijkheid 2022-2027 (vanaf 2022 in werking getreden) voor subsidies aan strategische partnerschappen voor de realisering van de doelstellingen op gender- en lhbtiq+ gelijkheid en projectsubsidies aan het maatschappelijk middenveld. Voor de verbetering van economische zelfstandigheid en financiële onafhankelijkheid van vrouwen wordt ingezet in op hogere arbeidsparticipatie van vrouwen, met onderzoek naar het ecosysteem rondom groepen economisch kwetsbare vrouwen (Nationale Wetenschapsagenda) en een subsidieronde ‘economische zelfstandigheid’ binnen het ZonMw kennisprogramma Vakkundig aan het Werk’.
Auteur: Rina Beers