Rapport Staat van de Nachtopvang 2023
In 2019 heeft Valente (toen Federatie Opvang) onderzoek gedaan naar de staat van de nachtopvang. Eind 2021 heeft Sociaal Kabaal dit onderzoek herhaald. Het Staat van de Opvang-onderzoek uit 2023 is hier een vervolg op. Het doel van het onderzoek is inzicht bieden op de aard en de omvang van de nacht/noodopvang.
Aanbod
Als we 2023 vergelijken met 2021 dan zien we weinig grote verschillen. Als we per instelling een vergelijking maken tussen het aantal plaatsen in 2021 en in 2023, dan is er landelijk geen echte toe- of afname van het aantal plaatsen te zien. Wel blijft de druk op de opvang onveranderd groot. De helft van de instellingen ervaart capaciteitsproblemen in de nacht- en de noodopvang. Dit lijkt vooral te komen door het gebrek aan uitstroom naar een vervolgvoorziening of een eigen woonplek (woningnood), in combinatie met een grotere toeloop.
Ook wordt benoemd dat de complexiteit van de problematiek toeneemt. Vaker dan voorheen gaat het om zowel verslavings- als psychiatrische problematiek. Mensen die uitvallen bij de ggz of beschermd wonen en mensen voor wie daar geen geschikte plek is komen bij de opvang. Deze trend – tekort aan capaciteit van de opvang, complexere doelgroep, gebrek aan uitstroom – constateerden we in de vorige onderzoeken ook en lijkt zich sterker te hebben doorgezet.
De geboden begeleiding binnen de nacht- en noodopvang is basaal. Trajecten starten vaak pas na de crisisopvang. Toch blijkt uit de toelichting op de vragen dat steeds meer instellingen verder gaan dan het bieden van bed, bad en brood. Tussen de 80 en 90% biedt (toegang tot) psychosociale begeleiding en medische zorg, hulp bij zaken zoals aanvragen uitkering of inschrijving wonen, biedt eerste hulp bij administratie en/of screent op gezondheid/LVB.
Het streven om na drie maanden bezoekers door te laten stromen naar een woning wordt vrijwel nergens gerealiseerd. Mensen blijven soms zelfs 9 tot 18 maanden in de opvang. Het gebrek aan duurzame huisvesting en vervolgtrajecten waardoor de uitstroom wordt geblokkeerd wordt als grootste knelpunt benoemd.
Conclusie
Het plan Een (t)huis, een toekomst uit 2020 streeft naar een kleinschaliger en kwalitatief betere opvang. Ook in het Nationaal Actieplan Dakloosheid Eerst een Thuis uit 2022 wordt hier met de gewenste omslag van opvang naar wonen op ingezet. Voor een deel zien we deze ambities terug in de ontwikkelingen in de opvang, maar met name de omslag van opvang naar wonen blijft achter. Ook de inzet van ervaringsdeskundigheid is nog geen gemeengoed in de opvang.
In het Staat van Opvang onderzoek uit 2022 (dataverzameling december 2021 – januari 2022) concludeerden we dat de capaciteit en kwaliteit van de opvang sinds 2019 (sterk) was toegenomen. Deze conclusies kunnen we niet zonder meer nogmaals trekken: de capaciteit lijkt ongeveer gelijk gebleven; de kwaliteit lijkt enigszins toegenomen.
De tendens om in plaats van nachtopvang korttijdelijke 24-uursopvang aan te bieden lijkt zich door te zetten. Steeds meer instellingen bieden naast of in plaats van de nachtopvang 24-uurs opvang aan. De afname van nachtopvang is beperkt (zo’n 5% punt ten opzichte van vorige peiling). De trend die zich in 2021 heeft ingezet naar kleinschaligere opvang lijkt in 2023 te stagneren. Er is een spanningsveld tussen de wens om de opvang af te bouwen en de toenemende druk op opvang.
De problematiek van de doelgroep die een beroep doet op de noodopvang is vaak ingewikkeld. Deze ontwikkelingen onderstrepen het belang van preventie van dakloosheid. De woningnood en het gebrek aan zelfstandige huisvesting als alternatief voor de noodopvang of als doorstroom na een kortdurend verblijf, dwingen tussenoplossingen af. Er ontbreken niet alleen woningen maar ook passende opvang- en woonplekken voor mensen met hele complexe problematiek.
Meer lezen
Bovenstaande is een deel van de managementsamenvatting van het rapport Staat van de Nachtopvang 2023.