Rookvrije zorg: zo doet Lister het
Steeds meer organisaties worden rookvrij, passend bij de afspraken die zijn gemaakt in het Nationaal Preventieakkoord. Het pad richting een rookvrije organisatie kan hobbelig zijn en vol obstakels. Thea van Wijk, Adviseur Leefstijl bij Lister en projectleider Lister Rookvrij, vertelt welke stappen zij en haar projectgroep hebben gezet om de weg te effenen voor een rookvrije organisatie per 1 januari 2024.
‘Ik weet nog goed wat de eerste discussie was. Worden we rookvrij of rookarm? Dat was in oktober 2022. Ik was toen net begonnen bij Lister en had tijdens mijn sollicitatie al gehoord dat ik dit project zou gaan leiden. Ik kom zelf niet uit de ggz, maar heb een commerciële achtergrond met veel ervaring in marketingcommunicatie. Met een flinke dosis onwetendheid én het enthousiasme van een beginner begon ik aan de klus.
Voor mij was het direct duidelijk dat we rookvrij zouden worden en niet rookarm. Vanuit communicatieoogpunt moet je duidelijk zijn en niet beginnen met concessies doen. Alle beren op de weg kende ik nog niet. Dat is achteraf gezien een groot voordeel geweest.
Cultuurverandering
Ik ben begonnen met het samenstellen van een projectgroep. Hierbij heb ik goed gekeken naar de pijlers van rookvrijezorg.com en de mensen die hiervoor nodig waren. Ook vond ik het belangrijk om een goede mix te hebben van mensen die roken en niet (meer) roken. Nadat het projectplan was goedgekeurd, hebben we de raad van bestuur gevraagd om aan te kondigen dat we per 1 januari 2024 rookvrij zouden worden. We hadden toen nog een jaar de tijd om daar naartoe te werken. Het voordeel van zo’n aankondiging is dat je niet meer kunt gaan twijfelen. Ook is direct duidelijk dat de beslissing gedragen wordt door het management. Zonder ruggensteun moet je zo’n project niet willen starten.
Een ander voordeel van de aankondiging was dat het gesprek in de organisatie op gang kwam. En dat we als projectgroep aan de slag konden, zonder onrust te veroorzaken. Die was al ontstaan door de aankondiging. Dat is ook prima en hoort bij een verandering. Ik zie ons project als een cultuurverandering. Uiteindelijk zal het net zo normaal worden om niet te roken als dat het ooit was om wel te roken.
” Wij hebben bewust ervoor gekozen om te communiceren vanuit onze bedoeling. Het rookvrijbeleid past bij wie we zijn als organisatie en wat we willen uitstralen “
Daar hebben we in de communicatie rondom het rookvrijbeleid ook op ingezet. Je kunt je verschuilen achter akkoorden en wet- en regelgeving. Wij hebben bewust ervoor gekozen om te communiceren vanuit onze bedoeling. Het rookvrijbeleid past bij wie we zijn als organisatie en wat we willen uitstralen. Wij vinden het belangrijk dat onze medewerkers gezond en vitaal zijn en zo optimaal kunnen bijdragen aan de gezondheid van cliënten. Roken past daar niet bij.
Draagvlak creëren
De eerste helft van 2023 hebben we gebruikt om het gesprek over het rookvrijbeleid op gang te brengen en draagvlak te creëren. Ook hebben we een enquête uitgezet onder medewerkers en cliënten. Hiermee kregen we een antwoord op verschillende vragen: Hoeveel mensen roken er? Hoe staan medewerkers tegenover het rookvrijbeleid? Welke kennis en overtuigingen hebben ze over roken? In hoeverre willen mensen die roken graag stoppen en welke ondersteuning is hierbij gewenst? De uitkomsten van de enquête gaven duidelijke handvatten voor de communicatie en de benodigde randvoorwaarden om het rookvrijbeleid te laten slagen.
Naast de enquête hebben we nog vier bijeenkomsten georganiseerd om medewerkers en cliënten mee te laten denken over het rookvrijbeleid en de kans te geven om vragen te stellen en zorgen te uiten. Uiteraard hebben we ook de OR en cliëntenraad in het proces betrokken en zijn we met cliënten in gesprek gegaan door aan te sluiten bij bewonersoverleggen. Alles wat we hebben opgehaald was waardevolle input voor het rookvrijbeleid. Maar ook werd duidelijk dat er nog veel hobbels genomen moesten worden.
Wel crack roken, maar geen tabak?
Het rookvrijbeleid binnen een instelling voor begeleid wonen, zoals Lister, blijft een lastige puzzel. Enerzijds willen (en moeten) we medewerkers een rookvrije werkplek bieden. Anderzijds hebben cliënten het recht om te doen en laten wat ze zelf willen in hun eigen woonruimte. Maar deze woonruimte is de werkplek van onze medewerkers. Wat het nog ingewikkelder maakt, is dat we ook hostels hebben waarin het gebruik van middelen is toegestaan. Logisch dat je dan de vraag krijgt: dus bewoners mogen wel crack roken, maar geen tabak?
Wij hebben uiteindelijk ervoor gekozen om het rookvrijbeleid gefaseerd in te voeren, met de focus op rookvrije werktijd in 2024. Je ziet dat ook gebeuren in de maatschappij. Langzaam maar zeker kan er op steeds minder plekken worden gerookt.
” We vragen cliënten om een uur voorafgaand aan het bezoek niet te roken en de ruimte te luchten en ook om tijdens het bezoek niet te roken “
Het rookvrijbeleid van Lister vraagt medewerkers om niet te roken tijdens werktijd en niet als roker herkenbaar te zijn. Cliënten kunnen roken in hun eigen woonruimte. Met hen maken we afspraken over het bezoek van medewerkers. We vragen cliënten om een uur voorafgaand aan het bezoek niet te roken en de ruimte te luchten en ook om tijdens het bezoek niet te roken. Inmiddels blijkt dat dit in de praktijk weinig problemen oplevert.
Wel liepen we tegen andere uitdagingen aan. Als er op de terreinen van Lister niet meer gerookt mag worden, gaan bewoners andere plekken zoeken om te roken. De kans op overlast in de wijk neemt daarmee toe. En wat doen we op 24-uurs locaties waar medewerkers tijdens hun dienst niet even kunnen gaan wandelen? Hoe graag we ook volledig rookvrij willen zijn, de praktijk vraagt toch om maatwerk.
Nu begint het pas
Het maatwerk houdt onder andere in dat er nog wel plekken zijn bij Lister waar cliënten buiten kunnen roken. Het liefst zoveel mogelijk uit het zicht, zodat het geen trigger vormt voor medewerkers die roken. Ook hebben we een richtlijn gemaakt voor medewerkers in 24-uurs locaties. Halverwege 2023 hadden we het rookvrijbeleid op papier staan en hebben we de OR en cliëntenraad om instemming gevraagd.
” Uiteindelijk zal het net zo normaal worden om niet te roken als dat het ooit was om wel te roken “
De tweede helft van 2023 hebben we gebruikt om alle voorbereidingen te treffen met behulp van de pijlers en toolkit van Rookvrije Zorg. Gelukkig hoefden we het wiel niet opnieuw uit te vinden. Inmiddels zitten de eerste rookvrije maanden erop. Voor mij begint het nu pas. In de praktijk. Waar we het rookvrijbeleid met elkaar vormgeven. Steeds weer vanuit de bedoeling. Op weg naar een gezonde samenleving en een rookvrije generatie in 2040.’
Thea van Wijk is Adviseur Leefstijl bij Lister en projectleider Lister Rookvrij, Lister is een van de leden van Valente.
Vanuit Valente volgen we ontwikkelingen rondom rookvrije zorg en delen we voorbeelden van leden om elkaar te inspireren. In ons dossier rook(vrij)beleid lees je nieuws en tips.