Valente-leden over de ETHOS-telling: ‘Samen brengen we verborgen dakloosheid in beeld’

Hoeveel dakloze mensen zijn er nou écht in Nederland? En wie zijn zij? Vorige week gingen de derde ETHOS-tellingen van start om op deze vragen antwoord te vinden. In 57 gemeentes verspreid over 9 regio’s werkten tientallen organisaties mee, waaronder verschillende Valente-leden, om vooral verborgen dakloosheid in kaart te brengen. Valente vroeg aan drie van haar leden hoe de teldag verliep en wat hen opviel. ‘De eerste winst is het probleem in zicht krijgen, zodat de aanpak echt verbeterd kan worden. Het tweede, net zo belangrijk, is dat we het maatschappelijk debat over dakloosheid hierdoor écht beïnvloeden.’

Vorige week vond de teldag plaats, op dinsdag 8 of donderdag 10 april. De tellende organisaties hebben nog tot dinsdag 22 april om de data op te voeren. Begin oktober, rond Werelddaklozendag, zullen de resultaten landelijk bekendgemaakt worden.

Voorbereiding en samenwerking

De teldag zelf is aanpoten, maar het meeste werk zit in de voorbereiding , zegt Robert de Wee (KesslerPerspektief). Als zorgaanbieder actief in Den Haag, Delft en Rotterdam, deed zijn organisatie mee vanuit de opvangvoorzieningen in Den Haag. ‘We hebben alle afdelingen gemobiliseerd,’ vertelt hij, ‘van opvangteams tot de vintage kledingwinkel Pakkie Deftig.’ Deze laatste stond op de teldag met een kleding kraam bij de Haagse Soepbus . Zo konden de medewerkers soep en kleding uitdelen én tegelijkertijd mensen tellen. Dankzij de bestaande registratie konden veel cliënten eenvoudig in beeld worden gebracht. Maar ook buiten de reguliere kanalen werd door allerlei mensen gezocht: ‘Van woningcorporaties tot boswachters en kraamverzorgers – iedereen die zicht heeft op deze doelgroep, deed mee. Voorafgaand hebben we veel tijd besteed aan de definitiekwestie; welke van onze cliënten vallen wel of niet onder de telling?’ 

In regio Zwolle had Beshay Saad bij RIBW Overijssel een vergelijkbare ervaring. De telling verliep daar volgens hem zorgvuldig en in goede samenwerking met gemeente en Hogeschool Utrecht. Vanuit de centrale toegang werkten verschillende organisaties – waaronder Limor, Leger des Heils, Tactus en Creating Balance – nauw samen. Om dubbele tellingen te voorkomen, blokten medewerkers een ochtend en gingen zij gezamenlijk aan de slag. ‘In contact komen met alle deelnemende organisaties kost tijd, maar het resultaat was heel positief.’

Ook Carin Rauws van het Leger des Heils in regio Noordwest blikt tevreden terug op het verloop. Zij was betrokken bij de voorbereidingen en coördineerde de uitvoering binnen haar organisatie. Er werd geteld op 25 locaties, vooral doorstroomwoningen en andere locaties waar dakloze mensen vaste bedden hebben. ‘De tellingen zijn goed georganiseerd en voorbereid en er is veel informatie. Wel is de vragenlijst aan de lange kant. Dat heeft best impact op de werkdruk van onze medewerkers. We besloten daarom vooral in te vullen wat we weten, en niet alles tot in de puntjes na te vragen’, zegt Rauws. Ook De Wee benoemt de grote hoeveelheid vragen.

Wat viel op?

Bij KesslerPerspektief in Den Haag viel het op dat veel mensen openstonden voor deelname. ‘Heel veel mensen zeggen: ik wil geteld worden, want ik vind het van belang dat ik in beeld raak en ertoe doe.’ Ook viel het hem op dat relatief veel vrouwen in beeld kwamen, evenals signalen van dakloze kinderen, maar dat moet nog blijken uit de resultaten. Arbeidsmigranten zag hij veel bij de Haagse Soepbus , waar zij vaak zonder aanspraak op zorg of opvangvoorzieningen gebruik maken van informele hulp.

Rauws geeft aan dat er bij hen weinig verrassingen waren: ‘De meeste mensen die wij hebben geteld, ongeveer 635, zijn al in beeld en hebben een zorgplan.’ Maar, benadrukt ze, vanuit de outreach en inloopvoorzieningen zullen nog meer mensen geteld zijn. 1 mei sluit bovendien de permanente winteropvang. ‘De afgelopen winter hebben we daar meer dan tachtig mensen mogen opvangen. We proberen een andere plek te zoeken, maar voor heel veel mensen is er geen plek. Dan weet je dat deze mensen op straat belanden.’

Saad zag in Zwolle vooral bevestiging van bekende patronen. Toch verwacht hij dat er op andere plekken nog veel mensen buiten beeld waren. De ETHOS-telling maakt het volgens hem mogelijk om het volledige plaatje te zien: ‘Waar verblijven mensen nu precies? En hoe kunnen we hen beter ondersteunen?’ Hij hoopt dat de telling ook meer inzicht geeft in waarom mensen dakloos raken. ‘We zien dat de uitstroom stokt: uit de jeugdzorg, de ggz, de Wlz. En tegelijkertijd komen er telkens nieuwe mensen bij, steeds meer. We hebben bij de Herberg zelfs noodgedwongen de winterunits nog staan. Ik hoop dat de ETHOS-tellingen dit hoog op de agenda brengt.’

Waarom deze telling telt

Alle drie benadrukken ze het belang van het bredere perspectief dat de ETHOS-telling biedt. Waar het CBS vooral zicht heeft op mensen in de opvang of op straat, brengt ETHOS ook verborgen dakloosheid in beeld: mensen in vakantiewoningen, op de bank bij bekenden, campings, of voorzieningen waar zij niet kunnen doorstromen. Saad benadrukt dat zicht op de cijfers essentieel is om de toekomst goed vorm te geven. ‘Praat je over honderd dakloze mensen in de regio of over tweehonderd? Dat maakt nogal wat uit.’ De tellingen herhalen in dezelfde regio’s en het beleid erop toetsen, vindt hij een goed idee.

‘Het mooie van deze telling is dat je een breder beeld krijgt – de hele keten in plaats van een paar delen van de keten’, zegt Rauws. Ze ziet dat de gegevens kunnen bijdragen aan het verbeteren van beleid, zolang er ruimte blijft voor echte veranderingen. ‘Eens in de twee jaar meten is realistischer dan jaarlijks. Je moet ook de tijd krijgen om iets te doen met de uitkomsten.’

‘De eerste winst is het probleem in zicht krijgen, zodat de aanpak echt verbeterd kan worden’, zegt De Wee. ‘Het tweede, net zo belangrijk, is dat we het maatschappelijk debat over dakloosheid écht beïnvloeden.’ ETHOS heeft het probleem van dakloosheid bij een brede groep op de kaart gezet, merkt hij. ‘De saamhorigheid onder álle deelnemers aan de telling was gigantisch.’

Over ETHOS

Hogeschool Utrecht en Kansfonds zijn in 2023 gestart met de ETHOS-telling. Doel is inzicht te krijgen in de werkelijke omvang en aard van de groep dak- en thuisloze mensen. Bij deze derde ronde van de ETHOS-telling doen voor het eerst G4-steden mee. Daarmee wordt een belangrijke stap gezet richting heldere en betrouwbare cijfers voor heel Nederland, nodig voor een effectieve aanpak van dak- en thuisloosheid.

Contact hierover?