‘Waardevol, maar zonder uitvoering een tandeloze tijger’

Essa Reijmers is senior beleidsadviseur bij Valente en coördinator van het basisnetwerk vrouwenopvang. Essa was namens Valente vertegenwoordigd in de gesprekken met VWS en JenV rondom de totstandkoming van het plan van aanpak Stop Femicide!. In dit interview geeft zij vanuit haar rol als beleidsadviseur haar blik op het onlangs gepresenteerde plan.

Op vrijdag 7 juni is het plan van aanpak Stop Femicide! gepresenteerd. Daaraan vooraf ging een lang traject van overleg. Jij was hierbij betrokken. Hoe kijk je terug op die periode?

‘Ik kijk daar vooral op terug als een heel intensieve periode. Het startte in februari met een landelijke bijeenkomst met een heleboel verschillende stakeholders. Daar waren Hanneke Bakker, de woordvoerder van het Landelijk Netwerk Vrouwenopvang op het dossier femicide, en ik bij aanwezig. Maar er waren ook enkele andere vertegenwoordigers van onze leden bij, alsook politie, openbaar ministerie, advocaten, Veilig Thuis en nabestaanden.

Dat was een hele goede bijeenkomst, waar inhoudelijk heel erg veel verrijkt is. Daarna hebben we een paar keer meegekeken op hoe al die feedback verwerkt is. We hebben heel erg ingezet op een aantal punten waarvan we zeiden, die moeten er echt in, die moeten overeind blijven.

Dus ja, het was een intensieve periode en de laatste weken ook wel spannend, omdat het toch de vraag was, zijn de voor ons cruciale punten er nu wel of niet ingekomen?’

Zijn die cruciale punten er ingekomen?

‘Ja, de meeste wel. Wat voor ons echt heel belangrijk is, is het feit dat er een goede analyse is gemaakt van wat nou de plek van femicide is binnen alle vormen van huiselijk geweld en kindermishandeling. Er zijn echt goede verbindingen gelegd met wat dit betekent voor de aanpak van huiselijk geweld in brede zin. Wat dat betreft is het een plan dat echt goed verbonden is met de aanpak stalking, met de relatie tussen intieme terreur en in welke situaties dat mogelijk tot femicide kan leiden. Daar ben ik heel blij mee.

Het is voor het eerst dat er in deze hele samenhang ook erkenning is dat huiselijk geweld een gendergerelateerd verschijnsel is. Dat wil overigens niet zeggen dat het alleen maar vrouwen raakt, het raakt ook mannen. Er zijn ook mensen uit de LHBTIQ-gemeenschap die allerlei vormen van huiselijk geweld, partnergeweld of andere vormen van geweld meemaken. In alle gevallen is het belangrijk om door de ‘genderbril’ te kijken naar wat je ziet: hoe zit het met machtsverhoudingen, afhankelijkheden en verwachtingen vanuit de maatschappelijke normen ten aanzien van vrouwelijkheid en mannelijkheid in deze specifieke relatie waar geweld voorkomt.  

In Nederland hebben we een decentraal stelsel en dat betekent dat gemeentes vrij zijn om beleid  op hun eigen manier in te vullen. Dat maakt het soms heel erg lastig om samenhang in de aanpak op gemeentelijk en regionaal niveau overeind te houden. En dat vraagt dat er een stevig coördinerend orgaan is dat erop toeziet dat we allemaal in dezelfde richting bewegen in die aanpak.

Daar heeft het ministerie van VWS altijd over gezegd: wij coördineren dat als ministerie, we stemmen af met de andere ministeries en gemeenten, en dat is voldoende. Maar wij hebben met vele anderen altijd gezegd: nee dat is niet voldoende, het vraagt meer sturing en meer regie. In dit plan is nu voor het eerst de bereidheid uitgesproken en ook het voornemen om te gaan verkennen hoe dat beter zou kunnen. Dat gaan we natuurlijk kritisch volgen, maar dat is écht een stap vooruit.’

Het plan van aanpak is nu gelanceerd, daarmee is een mijlpaal bereikt. Wat gaat er nu gebeuren?

‘Ik denk het belangrijk is dat we nu de druk op de ketel houden. Er is veel aandacht geweest in de pers de afgelopen dagen, dat is mooi, maar het is nu zaak dat er ook een plenair debat komt in de Tweede Kamer over dit specifieke plan. De afgelopen jaren, eigenlijk deze hele kabinetsperiode, is er geen enkel debat geweest over de aanpak huiselijk geweld. Dat is best opmerkelijk.

Het is zaak om dit plan van aanpak nu aan te grijpen om dat debat, wat ons betreft nog voor het zomerreces, meteen te agenderen en te gaan voeren. Dat is ook nodig; dit is inhoudelijk een plan met mooie ambities voor de kortere en de langere termijn, maar de financiële vertaling, zelfs voor volgend jaar, ontbreekt nog helemaal. Dus zo’n debat is ook nodig om te zorgen dat er in de begroting voor 2025, en zeker ook voor de jaren daarna, budgetten worden vrijgemaakt om in ieder geval de prioriteiten uit het plan te realiseren.

Weet je, als het alleen een papieren plan blijft, dan is het een soort tandeloze tijger. Want iedereen wil wel, maar tegelijkertijd staat er enorme druk op de huidige beschikbare middelen. Als ik naar de vrouwenopvang kijk, staat die financiering best onder druk. Het gaat natuurlijk niet alleen om ons, het gaat ook om wat er bij de politie gebeurt, bij Veilig Thuis en bij al die andere stakeholders. Waar gaat het geld naartoe de komende jaren?

Wat wel in dit plan zit, is dat we meer data gaan verzamelen en beter gaan kijken naar wat nu werkelijk bijdraagt aan het verlagen van de femicidecijfers.’

Waar ben je dankbaar voor in het plan van aanpak?

‘Waar ik dankbaar voor ben is dat het er is. Ik ben ook dankbaar, want dat is wel echt een spannende geweest, dat er zoveel ruimte en gehoor is gegeven aan alle punten die door de nabestaanden zijn ingebracht. Die hebben een hele grote rol gespeeld in het tot stand komen van dit plan. Niet alle punten die de nabestaanden hebben ingebracht hebben een plek gekregen in dit plan Stop Femicide! maar er is in het plan opgenomen waar die punten dan wel worden opgepakt. Die worden gekoppeld aan de meerjarenstrategie Slachtofferbeleid. Dat is mooi, maar die loopt tot eind 2025 en onze vraag is dan: waar wordt dit daarna geborgd?’

Wat had volgens jou beter of anders gekund?

‘Er zijn een aantal zaken die we kritisch gaan volgen. Het plan van aanpak is opgedeeld in een deel A en een deel B. Deel A is helder, daar staan de prioriteiten in, de pijlers, en de analyse waarom dit überhaupt aangepakt moet worden. Dan zit er een deel B achter en dat is aan de ene kant, als je het positief bekijkt, een heel mooi naslagwerk van wat er allemaal loopt in de aanpak huiselijk geweld en bij welk ministerie welke activiteiten horen.

Als je het met een wat kritischere blik bekijkt, dan is het heel ongelijksoortig. Als ik kijk naar wat er over de vrouwenopvang in staat, dan is het een opsomming van een aantal projecten die afgerond zijn en een aantal activiteiten nog lopen, maar die opgestart zijn vanuit een heel andere insteek en die nu verbonden worden aan de aanpak femicide, terwijl ze daar maar zijdelings aan raken.

We hadden graag gezien dat er wat scherper zou zijn aangegeven welke activiteiten er direct bijdragen aan het voorkomen van femicide, wat zouden hefbomen zijn die echt verandering teweegbrengen en wat zijn activiteiten die zijdelings bijdragen. Dat had echt wat scherper gekund, dus daar ben ik kritisch over.

Een punt van heel andere orde is dat de aandacht voor kinderen in dit plan onderbelicht blijft. Terwijl we juist ook vanuit de nabestaanden en ook vanuit de vrouwenopvang natuurlijk weten hoe belangrijk het is om ook te kijken naar wat er gebeurt met kinderen na ernstig huiselijk geweld, laat staan na fataal huiselijk geweld.’

Wat wens je alle betrokkenen toe?

‘Ik wens iedereen toe dat we met dezelfde energie en vasthoudendheid de volgende stappen gaan zetten. Dat betekent dus inderdaad snel een debat hierover. Snel in gesprek en ook kijken wat er financieel wel en niet mogelijk is. Dat we met dezelfde vaart en betrokkenheid vanuit de ministeries, die we écht hebben ervaren de afgelopen maanden, verder gaan de komende tijd.’

Contact hierover?