Werkveld BW&B: ‘Destigmatisering vraagt om een kritische geest, om constante zelfreflectie’
Dit artikel is geschreven door een van de leden van Valente. Deze maand: HVO-Querido.
Elke maand vertellen Valente-leden over de belangrijkste pijlers in het werkveld van Beschermd Wonen & Begeleiding en hoe we dat invullen in de praktijk. Deze maand lees je meer over destigmatiserend werken. Op welke manieren wordt stigma tegen gegaan en wat is hier voor nodig? Aan het woord zijn: beleidsadviseur Luca Koppen en persoonlijk begeleider Yafit Taranto van HVO-Querido, en Odette van der Heijden, beleidsadviseur herstel bij Cordaan.
Stigma belemmert het herstel van mensen. Om ons streven naar respect en gelijkwaardigheid kracht bij te zetten, gaat het Amsterdamse Valente-lid HVO-Querido stigma daarom op alle niveaus van de organisatie te lijf.
Mensen die, om wat voor reden dan ook, een beroep doen op maatschappelijke opvang of beschermd wonen krijgen vrijwel zonder uitzondering te maken met stigma. Ze krijgen vaak negatieve labels opgeplakt door hun omgeving, de publieke opinie, hulpverleners en, als gevolg daarvan, door zichzelf.
Onderzoek wijst uit dat mensen stigma ervaren als een extra last die ze er ‘gratis’ bij krijgen. Je hebt dus bijvoorbeeld niet alleen een verslaving, je moet ook vechten tegen het stempel dat op verslaving rust. Omdat stigma een belangrijke hindernis vormt op de weg naar herstel, heeft HVO-Querido besloten om daar structureel iets aan te doen.
Vier niveaus
Daarom is Luca Koppen aangesteld als beleidsadviseur met de opdracht om destigmatiserend werken te implementeren in de organisatie. Dat past in de ambitie om de kwaliteit van zorg te verhogen. Hoe pakt zij dat aan?
‘Bij HVO-Querido pakken we stigma op vier niveaus aan’, legt Luca uit. ‘Op organisatieniveau nemen we destigmatisering op in beleid, processen en methodieken. Op het niveau van de teams vertalen we dat naar de dagelijkse praktijk en de werkprocessen. Medewerkers rusten we toe om destigmatiserend te kunnen werken. Mensen die met (zelf)stigma te maken krijgen, bieden we handvatten om dit te herkennen en ermee om te gaan.’
‘Zo klinkt het heel simpel,’ vervolgt Luca, ‘maar destigmatisering is een complex en breed onderwerp dat bovendien een lange adem vereist. Het is niet iets wat je eenmalig kunt doen of als losstaand thema kunt oppakken, het vraagt om een kritische geest, om constante zelfreflectie bij alles wat we doen. Daarom zetten we het thema nadrukkelijk niet als iets extra’s neer, maar nemen we destigmatisering juist op in de krachtmethodiek die de hele organisatie hanteert. We willen dat het onderdeel van onze basis wordt, onze grondhouding, onze manier van naar de wereld kijken en onze manier van werken.’
‘Destigmatisering vraagt in eerste instantie om bewustwording, elkaar durven aanspreken, met elkaar in gesprek gaan, kritisch naar je eigen rol blijven kijken. Het is belangrijk dat we ons bewust zijn van onze vooroordelen, daarmee kunnen we voorkomen dat dit invloed heeft op ons gedrag. Het vraagt daarnaast om een omslag in hoe we ons werk organiseren. Zo zijn veel processen in de zorg gevormd rondom diagnoses. Diagnosen en labels roepen bij iedereen associaties op en laten belangrijke informatie over mensen weg. Een diagnose zegt zo weinig over wie iemand is en wat iemand nodig heeft. Waar komt iemand vandaan, is een veel interessantere vraag. Dan kun je begrip voor iemand opbrengen. Dit vraagt echt om een omslag in ons denken.’
Destigma-team
‘Om destigmatiserend werken succesvol in te voeren hebben we bij HVO-Querido onder andere een destigma-team opgezet,’ aldus Luca, ‘dat bestaat uit veertien mensen uit de volle breedte van de organisatie. Samen hebben we eerst een visie op destigmatiserend werken opgesteld. Dat was geen doel op zich, we wilden een kort en praktisch uitgangspunt hebben om vervolgstappen te kunnen zetten. Dan moet je gezamenlijk vaststellen dat je over dezelfde dingen praat.
Nu gaan we aan de slag met het vertalen van de visie naar de praktijk van alledag. Want daar gaat het om, het bieden van goede, menselijke, persoonsgerichte zorg. Destigmatiserend werken gaat daar hand in hand mee, is in feite een randvoorwaarde. In een pilot gaan we kijken wat er nu daadwerkelijk nodig is voor teams om destigmatiserend te werken.’
‘Iedereen die ik spreek, ziet het belang van het aanpakken van stigma in de zorg. De meeste hulpverleners vinden het belangrijk dat hier aandacht voor is. Inhoudelijk hoef ik wat dat betreft niet tegen de stroom op te roeien. Dat geeft energie. Nog meer energie geeft het als mensen die zelf te maken hebben (gehad) met stigmatisering aangeven hoe belangrijk het voor hen is dat dit onderwerp nu wordt opgepakt. Op stedelijk niveau gaan we vanuit die ervaringsdeskundigheid een training ontwikkelen voor alle Amsterdammers die handvatten willen krijgen over hoe zij kunnen omgaan met ervaringen van (zelf)stigma.’
Inception
Yafit Taranto is hulpverlener bij het beschermd wonen van HVO-Querido en lid van het destigma-team. Om het werk van dat team duidelijk te maken haalt ze de film Inception van Christopher Nolan aan. ‘In die film is het inplanten van een idee in iemands geest het grootste en moeilijkste wapenfeit’, vertelt Yafit. ‘Zo zie ik het invoeren van destigmatiserend werken ook. Als het idee, het zaadje, eenmaal is geplant, als we dat voor elkaar krijgen dan kunnen we verder. Als we beseffen hoe groot de impact is van stigma op herstel. Als we kritisch blijven kijken naar ons handelen. Als we ons bewust zijn van onze eigen vooroordelen, dan zijn we op de goede weg. Het is complex, er is niet één antwoord. Dat is een deel van de schoonheid.’
Cordaan tegen stigma
Zorgorganisatie Cordaan werkt ook actief aan het tegengaan van stigma. De workshop Samen Sterk zonder Stigma was de start voor een structurele aanpak in de organisatie. De vier doelen waar Cordaan aan werkt zijn:
- Mensen die stigmatiseren bewust laten worden wanneer ze stigmatiseren en stigmatiserende overtuigingen ontkrachten om zo stigmatisering te verminderen;
- Mensen die gestigmatiseerd worden ondersteunen zodat ze hun eigen kracht en kwaliteiten ontdekken en ontwikkelen en daarmee de effecten van stigmatisering kunnen overwinnen;
- De beeldvorming positief beïnvloeden door de mensen achter hun stigma te leren kennen;
- Het thema destigmatisering borgen in bestaande structuren.
Odette van der Heijden is beleidsadviseur herstel bij Cordaan: ‘Om deze doelen te behalen zijn er voor 2023 en 2024 verschillende activiteiten gepland om zowel cliënten, medewerkers, beleidsmakers en de buurt van de woonlocaties hierin mee te nemen’, vertelt ze. ‘Zo gaan we workshops geven, organiseren we met bewoners een fototentoonstelling en we zetten bewonersgroepen op. Ook geven we voorlichting voor familie. Daarnaast bieden we voor collega’s van Cordaan VR-bril LVB experiences. Om te laten ervaren hoe het is om een licht verstandelijke beperking te hebben. Een vol programma, maar dat geeft ook wel aan hoe belangrijk wij het thema vinden.’
Beschermd Wonen & Begeleiding
Ruim 200.000 volwassenen maken in Nederland gebruik van de zorg die het werkveld Begeleid Wonen en Begeleiding (BW&B) biedt. Het gaat vaak om langdurige zorg en begeleiding (soms in een zorgwoning maar meestal thuis) om op alle leefgebieden mee te kunnen doen in de samenleving (denk aan hulp bij administratie, werk, gezondheid of sociale relaties). De zorg van BW&B is maatwerk, er wordt precies geboden wat de cliënt nodig heeft en dat brengt meer zelfstandigheid en vooral kwaliteit van leven.
Lees ook in deze serie: ‘De community helpt mensen hun toekomst weer wat zonniger in te laten zien’