Bestuurder Marja van Leeuwen over doordecentralisatie: ‘De mens is een groepsdier, geen financieringsvraagstuk’
Eerder deze week werd duidelijk dat de invoering van het woonplaatsbeginsel beschermd wonen wordt uitgesteld. We zijn blij dat de risico’s van invoering (die Valente luid en duidelijk heeft verwoord) serieus worden genomen en dat meer tijd beschikbaar is. Marja van Leeuwen, bestuurder bij een van onze lidorganisaties, hoopt dat van dit uitstel ook afstel komt.
(Even opfrissen hoe het ook alweer zat met doordecentralisatie, woonplaatsbeginsel en verdeelmodel? Bekijk dan onze visual en onze uitgebreide infographic.)
‘Een belangrijk deel van ons menszijn is biologisch bepaald’, zegt Marja van Leeuwen. ‘Met al onze culturele en technologische ontwikkeling zijn we nog steeds gewoon zoogdieren die bij elkaar kruipen voor warmte, liefde, troost enzovoort, net zoals dieren in kuddes en roedels doen.’ Hier sluit Community Next bij aan: ‘Deze visie op Beschermd Wonen & Begeleiding heeft als hoofdgedachte dat mensen floreren in groepen. Dat iedereen een betekenisvol leven kan leiden, als ze maar op de juiste plek zitten.’ De community is idealiter een omgeving waarin iedereen erbij hoort, iedereen meedoet.
‘Tegelijkertijd hoort bij een community ook inherent uitsluiting; je kunt niet bij elke groep horen. Inclusie en exclusie gaan hand in hand. Dit menselijke gegeven bindt ons allemaal: ‘Zij zijn ook wij. We horen allemaal ergens wél bij en bij andere dingen weer niet. Je hoort bijvoorbeeld wel bij de groep ‘man’, ‘jong’ en ‘laagopgeleid’, en niet bij ‘vrouw’, ‘met psychische problemen’, ‘woonachtig in de randstad’. Maar altijd ben je mens.’
De grenzen tussen groepen zijn bovendien fluïde. Iedereen kan zomaar, gewenst of ongewenst, in een andere groep terecht komen. ‘De huidige actualiteit heeft ook invloed op de groepen waartoe mensen behoren. Klimaatcrisis, energiecrisis, corona, aardbevingen, tweedeling in maatschappij enzovoort; ineens wordt de groep mensen die economisch of psychisch in de knel zitten (hopelijk tijdelijk) een stuk groter.’
De voorkant
Community Next benadert menszijn in z’n totaliteit, en maakt gebruik van het idee van positieve gezondheid volgens Machteld Huber. Het uitgangspunt daarbij is om mensen te ondersteunen om hun leven en hun welbevinden te optimaliseren. ‘Aandacht en zorg “aan de voorkant” – preventief en laagdrempelig – kan aan de achterkant veel geld schelen. Deel de mens niet op in onderdelen maar zie de mens als geheel. En doe datzelfde met de financiering’, vraagt Van Leeuwen. Maar zo werkt de GGZ niet. ‘Het stelsel ziet deze mensen niet als individuele mensen, maar als groep, die moet worden doorgedecentraliseerd met hulp van een woonplaatsbeginsel. Opgeknipt in verschillende domeinen van het stelsel.’ En zo verwordt de mens tot een financieringsvraagstuk. Dit heeft ook effect op de toenemende wachtlijsten in de GGZ, veronderstelt Van Leeuwen.
En voor wie op die wachtlijst staat neemt de onzekerheid over het bestaan toe. ‘Het woonplaatsbeginsel en doordecentralisatie zijn systeemoplossingen voor een zelf gecreëerd probleem. Het indelen van individuen in groepen is menselijk, maar is in dit geval niet vanuit de leefwereld bedacht maar vanuit de systeemwereld’, zegt Van Leeuwen. ‘Als er meer vanuit vertrouwen en vanuit de mens was gedacht, had dat veel administratieve lasten kunnen voorkomen – met alle bijkomende kosten.’ Dat de zorg duur is, is zo bezien niet gek.
Onderscheiden
‘De huidige inrichting van het stelsel lijkt hiermee meer leed dan welzijn te veroorzaken. We moeten erkennen dat mensen vanuit hun biologische aard dichtbij anderen willen zijn. Andere mensen nodig hebben, om gezond te zijn en blijven. De samenleving – de gemeenschap – vanuit die menselijke gedachte organiseren in plaats van doordecentraliseren.’
Organisaties voor Beschermd Wonen & Begeleiding zijn ooit opgericht als emancipatoire groep: uit de klinieken de samenleving in. ‘Die beweging is nog niet klaar. We moeten voor verdere stappen in die richting blijven opkomen.’ Daarom is Community Next actief in de wijken; organisaties werken meer ambulant en zetten in op herstel van gezondheid en kwaliteit van leven. Daarbij profileren ze zich actief: ‘We moeten ons onderscheiden van anderen, juist om onze meerwaarde aan de voorkant te kunnen blijven toevoegen, voor cliënten en in samenwerkingsverbanden en netwerken in de wijken.’
Als het nog niet duidelijk is dat de doordecentralisatie een heilloze weg lijkt, wijst Van Leeuwen op mensenrechten: doordecentralisatie en de gedachte erachter staan haaks op de universele rechten die elk mens heeft. Het recht op wonen. Het recht op waardigheid en vrije ontplooiing van persoonlijkheid. Het recht op maatschappelijke zekerheid, dat ieder lid van de gemeenschap heeft. ‘Eenieder heeft, ook al is hij tijdelijk of langer kwetsbaar, het recht als persoon erkend te worden voor de wet – en niet als stukje van een groep die moet worden doorgedecentraliseerd.’
Marja van Leeuwen is directeur-bestuurder bij Fonteynenburg, een van de leden van Valente.
Meer weten over doordecentralisatie en het woonplaatsbeginsel? Bekijk onze dossierpagina.
Meer weten over Community Next? Bekijk het plan van aanpak.